Jàn zonder Vriês XVI

De wèg duir 't Vraibos wàs lààngk. Naa ies leep 'em ongder stoatig geboêmte, wordàt de zon duir 't 'oêg bloadergewèlf 'ènne, lànge stroale schout toet oep de mè' kërt gràs èn mos begrooide grongd; dàn wèr sliengerden 'em tussen 'et diecht kruipel'out, wordà vliengders vàn bloem toet bloem flàdderden èn deuzenden iensèkte vroulek gongzde.

'eer èn doar kroisten àànder poade de wèg duir 't gezèlschàp gevolegd, èn ongs vreengde zouen, on 'unzèleven ouvergeloate, al lààngk verdwoald zèn gewèst ien diên doul'of vàn wèège, stàmmen èn stroikgewàs. Mor de kuinieng vàn 't Vraibos gieng, zongder nen oêgembliek te twaifelen, altëd vëroit. 't Bos wàs z'n domain, 'à kènden 'et toet ien z'n miengste schoil'oeke.

Naa èn dàn zoagen ongs vreengden 'utten oit raaw plààngken èn mè' liêm gevoogd raiswààrek oepgetrokke. Miêstal woare ze gelèège bà oupe plëtsen èn oemgèève duir ne làp bewààrekte grongd. Bà de noaderieng vàn 't gezèlschàp kwoame de bewoêners ien aller'oast gewoapend te vuirschain. Oep en tiêke vàn 'un oepper'oêfd troade ze wèr 'un woênienge bienne.
Aindelek kongdegden 'unne laidsmàn oan, dàt ze nog mor en tweengtegtal bougschuite vàn de zoêm vàn 't bos verwaiderd woare.

" 't Doo me vuil plezeer," mààrekte Jàn oan. "Zoê'n bos iez 'iêl schoên, mor iek zou 'et er nie lààngk ien oit'aawe! Altëd dezèlefde stilte, die boême, die oe belètte te zeeng èn worvàn bloiren 'et leef zonliecht tèègen'aawe! Altëd dà gegongs vàn vleegen èn àànder biêsjes, die oe soems 'iêl brutoal tèège oe koaken of oê nuis snërren, ofwèl 'iêl verroaderlek 'un aige oep oe 'àànd of ien oê nèk nèèrzètten oem oe blood oit te zoige!... Nèè zene, ge muid oe bos 'èmme! Iek verkees d oupe loecht, wordà ge vààr ien 't rongd kunt kaike, wordàt de wiengd oe striêlt èn verkwiekt..."

Plots zwèèg 'em èn kèèk de kuinieng vàn 't Vraibos verwongderd oan. Diên 'od e gebeedend geboar gemokt èn blèèf lësterend stoan.
Ien de vàrte kloengk e verwàrd rumoor, dàd allèngs stààreker weer. Lings èn rèchs zoagde gewoapende mànne tussen 'et geboêmte voêrtaile nor e zèlefde pungt.
"Er iez dor eet guingde," spràk Doukus. "Iek geloêf, dàt er gevochte wërdt."
De kuinieng vàn 't Vraibos kiêrde z'n aige toet Jàn èn spràk mè' gefrongste wèngkbraawe:
"Volegt dèès pàd! 'et brèngt d oe giengder oep de boan nor Klààreke! Wà dà g ongderwèg oek zee, bemooit er oe nie mè', àànders verbuirt d oe lèêve! Voarwèl!"
Noa die waineg geruststèllende wourde verleet 'em 'et gezèlschàp èn ailde vëroit tusse 'et geboêmte, oep de voot duir z'ne màkker gevolegd.

Jàn kèèk ze nen oêgembliek noa, 'olde z'n schaawers oep èn broemde:
"Wà nen onbe'aawe vlèègel! 'à biênt er vàn duir zongder mà den taid te gèèven oem te vroagen, of dàt die bedraigieng gemiênd ies. Iek 'èm groête goestieng oem 'em àchternoa te krossen èn 'em bà z'n lureve te pàkke!"
"Zee giengder ies," reep Doukus. "En vraa te pèêrd èn iên, twiê, drai, veer, vaif roiters. Ze verwèêren 'un aige tèège nen talraiken 'oêp mànne te voot. Ze vluchten 'eer'ènne!"
" 'et Zèn gewies vrèmdeliengen of e jàchtgezèlschàp, duir de leede vàn 't Vraibos oangevalle," miênde Alweenà. "Woare z ien 't oupe vèld, dàn koste z 'un pèêrde de spoure gèèven èn ontkoume. Ien 't bos ontvalt 'un dà vuirdiêl. Zee, de bàndeeten 'èmme dà goo verstoan èn draive de roiters miêr èn miêr 't bos ien. Dee ongelukkege zèn verloure, wànt alle verzèt wërdt duir de leede vàn Willem Stoal'àrt mè' de doêd gestràft."

"Zoê," spràk Jàn bedoard, "dàn ies 't taid dàt die mèngse g'olpe wëre. Gai, Doukus, blèft mè' Schol bà Wànnà èn Alweenà. Ge volegt 'et pad ien giengse riechtieng. Mochte oangevalle wëre, bedeengd oe dàn vàn me zwèêrd; ge zult ouvereges ien Schol ne fliengken 'èleper 'èmme. Ien geval vàn noêd roept of flëte oit al oe màcht! Toet sebeet!"
Noa dee kërte oanbevèèlieng snèlden 'em mè' vlugge sproengen ien de riechtieng vàn de straid.

Aile wà den dàppere joengelieng vëroit. 'et Gezèlschàp duir de bàndeeten oangevallen èn gààns iengesloute, bestoeng, gelàk Alweenà 'et al gezèèd 'od, oit en dàm èn vaif 'iêre. On 'un pràchtege pèêrden èn 'un kostboare kliêdai te oêrdiêle woaren 'et leede vàn 'iêl vërnoame ràng.

Z 'odden 'un aige rongdoem d èèdelvraa geschoard èn verdèèdegden 'un aige mè' 'un lànge dèèges tèège de bosroêvers, dee 'un làngst alle kàànten oemriengden èn mè' knuppels, speesen èn kroismèsse bestokte. Iên vàn de riedders 'od vàn 't oêgembliek, dàt 'em duir z'n gezèlle gedèkt wàs, gebroik gemokt oem z'ne jàcht'ouren te nèèmen èn blees er oep dàt 't duir 't bos wèèrkloengk. Mor bà dà noêdsain verdobbelden oek de woodende pougienge vàn d oanvallers.

Terwail dà' ènegte vàn 'un voêrtgienge de roiters te bestouken èn de pèêrde bà de tuigels grèèpen, 'odden àànder 'un aigen oep de grongd gegoeid èn kroupen oep 'un kneeë voêrt, oep gevaar àf vàn duir d 'oove vàn de staigerende deere getroffe te wëre, oem 'un boigpèèzen ouver te snaie. Dàd oepzèt gelukte gediêltelàk èn wèldraa stërtte drai roiters oep de grongd. Vuir dà z 'un aige kosten oepriechten, weere ze duir tweengteg 'àànde oangegrèèpen èn begon ne wàn'oupege straid, laif oem laif. De twiê àànder roiters 'odde genoeg te doeng oem 'un aige lèêve te verdèèdegen èn woare dus ien d onmuigelàk'àd oem 'un gezèllen of d èèdelvraa 'ulep te beede. De kuinieng vàn 't Vraibos grèèp 't kliêd vàn de dàm al vàst oem 'uir vàn 'uir pèêrd te sluire..."

"Bà de muts vàn me Groetsje!" kloengk er naa en stèm bouven 'et straidrumoor oit. Èn oep 'etzèlefde oêgembliek droeng er ne màn duir den diechten droem vàn d oanvallers. Às moukers rèèzen èn doalde z'n vësten èn tèlkes stërtte der ne roêver nèèr oem nie miêr oep te stoan. Verschriekt stouve d àànder oitiên, mor Jàn - wànt ongs lèèzers zullen 'em al 'èrkènd 'èmme - sproeng 'un àchternoa, pàkte den iêste, diên ongder z'n beraik kwàm, liechtte 'em àz en ploim oem'oeg èn weerp 'em d ouveregen oep 't lijf, zoedà verschiellege vàn de bàndeeten ongder 't sloake vàn painlàke krèèten ouver de grongd rolde.

Èn vriêselek làchend 'èr'oalde Jàn dàzèlefde spèl, roopend:
"Bà de muts vàn me Groetsje! Wàd e kèègelspèl! Wàd e prètteg kèègelspèl!"
Oep miengder taid dàn wai noêdeg 'èmmen oem 'et te vertèllen, wàs de grongd mè' gewongden ouverdèkt.

Wiellem Stoal'àrt 'od ongdertusse 't kliêd vàn d èèdelvraa losgeloate èn sloup mè' oepge'èève kroismès oep Jàn too, mè' 'et dool 'em vàn àchter te trèffe. D èèdelvraa zàg dà èn sloakte ne loide giel. Jàn kiêrde z'n aige oem èn zàg 'et gevoar. Oep 't oêgembliek dà 't wapen al z'n bërst bedraigde, 'eef 'em z'n 'àànd oep èn grèèp, gelàk w 'em vreuger al zoage doeng, de vuirààrem vàn z'nen oanvaller vàst. Diê dee gewèldege pougiengen oem z'n aige los te rukke, mor zoengk aldraa 'oilend vàn pain oep z'n kneeë.

Ongdertussen 'odde d èèdelleeden 'un aige wèr veriênegd èn mokten 'un aige geriêd oem oep 't ouverschot vàn de bàndeeten ien te stërme. Oep dàd oêgembliek verschèène der twiê neef straiders, die de vaiànd ien de rug oanveele: Doukus èn Schol. Naa ontstoeng er ne woare pàneek ongder de mànne vàn 't Vraibos. Ze goeiden 'un woapes wèg, sloogen 'oilend oep de vlucht èn woare wèl'oast tusse 'et geboêmte verdwééne.

Jàn 'od Willem Stoal'àrt nog nie losgeloate. Iên vàn de riedders noaderde mè' oepge'èèven dèègen.
"Den oanlaider vàn de bèngde! M'nen dèègen zal..."
"Oên dèègen zal nieks, 'iêr!" zee Jàn kalem.
"Mor..."
"Diê màn ies maine gevàngene. Iek alliên beslies ouver ze lot!"
"Mor 'à 'èèd 'ongderdmoal den doêd verdeengd!"
"Bèst muigelàk! Messchien wèl deuzend kiêre!" èn z'n aige toet Stoal'àrt wèngdend, voogden 'em dèès too:
"Loept wèg, zoe ràp àz dà ge kunt, èn mokt dà k èngkel oew 'eele zeeng! Voêrt!"
De bàndeet leet 'et 'em gienen twiede kiêr zègge, vloud zoe ràp às 'em kon èn wàs wèldraa oit 'et ziecht.

De dàm wàs ongderwijl vàn 'uir pèêrd gestèègen èn tràd oep Jàn too.
"Dàppere joengelieng," spràk ze, "g 'èt mai èn dèèz 'iêre 'et lèêve gerèd oep en màneer, die neemànd oe kàn noadoeng! Wai bedààngken aa èn zulle dà noêt vergèète. Oew 'àànd, riedder!"
Jàn drukte de toogestouken 'àànd oep z'n gewoên, 'àrtelàke màneer èn ààntwourdde:
"Iek 'èm gedoan, wà dà k noêdeg docht, oem oe zoe ràp muigelek vàn die kèêrels te ontsloage. Eeder 'èè z'n aige màneer vàn straiden, èn ongder ongs gezèè, iek geloêf dàd, ien dèès geval, de main nie vàn de slèchste wàs. Nà, ne riedder zèn ek nie!......"
"Dàn verdeengde gai 'et te zain," spràk de dàm, "wànt g 'èd oe miêr dàn riedderlàk gedroage. - Iez dà nie zoê, 'iêre?" voogde z er bai, 'uir aige toet 'uir gevoleg wèngdend.
"Oa, joa, 'oêg'àd!" verkloarde z iênstèmmeg èn kwoame buirteliengs Jàn z'n 'àànd drukke.
"Zoên doad verdeengd en vërstelàke beloênieng," gieng de dàm voêrt.
"Màdàm," spràk Jàn, "toeng dà k oe ter 'ulep kwàm, dèè iek alliên, wà dàd eeder, die giene làmmelieng ies, ien main plëts zou gedoan 'èmme: m'n pliecht. Iek 'oof dus nie beloênd te wëre. Ouvereges, 'et wàs gie zwoar wààrek, wànt iek zwiêt er nie iêns vàn!"

Oit eederen ààndere mongd zou dee verkloarieng àz en gewèldege groêtsproak gekloengken 'èmme; mor Jàn zèè 'et zoe iênvoudeg-nateurlàk, èn kèèk de dàm èn d èèdelleede derbai zoê onbeschroumd oan, dàt er gien vàn 'un oep 't dèngkbèld kwàm, dàt er, vànwèège Jàn, iênege aigen-oepzètterai ien 't spèl kost zèn.
"Iek 'oêr gèère zoê 'n toal," vervolegde de dàm, ongze vreengd mè' wèlgevallen oankaikend. "Ze vollèèdegt 'et dèngkbèld, dà k mà al ouver oe kàràkter gevërmd 'od! Wèt toch, joengelieng, dà k gewoên zèn eederiên voer m'ne wil te zeeng boige."
" 't Kàn woar zèn, medàm, èn iek geloêf 'et, mor iek 'èm oek ne wil! Wànniêr dà k dèngk gelaik t 'èmme, dàn kàn neemànd mà doeng toogèève! èn dàd ies 'eer 'et geval, medàm."

D èèdelleede kèèke de sprèèker mè' zoê 'n verboazieng oan, dàt 'em onwillekuireg begost te làche. De dàm, vààr vàn der ouver ontstèmd te zèn, strèkte 'uir 'àànd nor Jàn oit èn verkloarde:
"Main 'iêre, wee zóê 'ààndelen kàn èn zóê sprèèke dààreft, ies ne màn!" èn 'uir aige toet Jàn wèngdend gieng ze voêrt:
"Iek drieng nie lànger oan. Wà dà k oe wèl verzeuk oan te nèèmen, ies dèèze rieng. 'à iez oe nie en beloênieng, mor wèl en 'èrienneriengspàànd on de vroume doad, dee gà 'eer verriecht 'èt."
Bà dee wourde nàm ze ne kostboare zèègelrieng vàn 'uire veenger èn stàk 'em on Jàn z'ne pienk, wànt voer d àànder veengers wàs 'em nàteurlàk nie groêt genoeg.

"Diê rieng," vervolegde ze, "zal oe geluk baibrènge."
"'oodà, medàm?"
"Mochte oeit ien ongelèègen'àd verkiêren èn 'ulep be'oove, woar dà g oe oek beviengdt oep 't grongdgebeed vàn den 'àrtog vàn Boergongdië, dàn 'oofde diê rieng mor on d ouverhèède te toênen èn te zègge, wee dàt 'em oe gàf."
"Gai goft mai diê rieng, medàm, dà wèèt ek. Mor wee dà gai zè, dà wèèt ek nie!......"

Oep dàd oêgembliek kloengk er 'ourengeschal duir 't bos èn kwàm er nen talraike jàchtstoot diechterbai. Vàn vuir rèè ne roiter, oep ne veuregen 'èngst gezèète. Z'n kliêdai wàs nie zoeziêr mè' goud gestiekt of mè' bongtwààrek verseerd àz die vàn de miêste vàn z'n volgelienge. 'à Wàs mieddelmoateg vàn gestalte, 'od nen diekke kop èn en onbevalleg oiterlàk. Mor ien z'n geboaren èn ien z'nen oêgoepslàg làg er eet, dàt de miêster verreed. Bà 't zeeng vàn de doeien èn gewongde kon 'em ne krèèt vàn ontstèltenis nie ongderdrukke.

Terwail dà' 'em vàn ze pèêrd sproeng, leep de dàm oep 'em too èn 'od dernoa en toamelàk lààngk ongder'oud mè' 'em. Ze sproake nie 'àrd genoeg oem duir Jàn èn de zaine verstoan te wëre, mor on de geboare vàn de dàm te zeeng, koste ze wèl roie, wà dà ze vertèlde.
Aindelàk wàs 't gesprèk geaindegd. De vërnoamen 'iêr tràd vëroit, kèèk Jàn mè' duirdriengendem bliek oan èn spràk:

"Joengelieng, gai 'èt main gemoalien èn dèèz 'iêren 'et lèêve gerèd!"
"Dàd ies zoê, 'iêr."
"Iek dààngk oe dorvoer, riedder!"
"Èèdelen 'iêr," spràk Jàn gliemlàchend, "iek 'oêr wèl, dà ge mai nie kènt, àànders zoude, èève good às medàm 'et derstràk dèè, mai nie voer ne riedder nèème."
"Iek wèèt wà dà k zèg, riedder!"
"Iek oek, 'iêr!"
"Oê noam?"
"Jàn zongder Vriês!"
Den èèdelmàn gieng ne stàp àchteroit, terwail dà' ongder d oemstàànders e gemoempel vàn verboazieng oepstèèg.
"Gai noemd oe Jàn zongder Vriês?" reep den èèdelmàn mè' gefrongste wèngkbraawe.
"Joa 'iêr!"
"Zoê! èn wee zèn ekiek dàn?"
"Dà wèèt ek nie, 'iêr. 't Iez den iêste kiêr, dà kiek oe zeeng."
"Dàn zal ek 'et oe zègge! Iek zèn Jàn zongder Vriês!"
"Gai oek? Naa, dàn zèn der twiê! Wèl," reep Jàn, z'n aige plots vuir z'n oêfd sloagend, "wèl, bà de muts vàn me Groetsje, dàn zèdde gai Jàn zongder Vriês, den 'àrtog vàn Boergongdië, ouver wee dà k al zoevuil wongdere deenge g'oêrd 'èm! Dàt doo me plezeer! Ieke, iek zèn Jàn zongder Vriês oit 'et Kràbbestrotsje ien Ààntwààrepe, de klainzuing vàn Mooder Nèèltsje!"

Den 'àrtog kroiste z'n ààremen ouver z'n bërst èn kèèk de klainzuing vàn Mooder Nèèltsje lààngk èn schààrep oan.
Naa kwàm d 'àrtogien tussembaide èn spràk:

"M'nen èèdele gemoal, iek èn dèèz 'iêre, die oêggetoige zèn gewèst, kunne bevèstegen, dàd ongze rèdder volkoumen 't rècht 'èè z'n aige Jàn zongder Vriês te noome! Wai woaren oemriengd duir miêr dàn 'ongderd gewoapende bàndeete; 'ai wàs alliên èn mor gewoapend mè' z'nen dolek, diên 'em nie iêns oit de schèède g'old 'èè. Zeed oem oe 'ènne èn tèlt de liechoame, die 'eer oep de grongd liegge..."
"G' ouverdrijft, medàm," ongderbràk Jàn. Dee 'iêre dor èn oek m'ne màkker Doukus èn ongzem brààve Schol 'èmme dàpper mèègedon!"
"Dàd ies wèl woar," reep d 'àrtogien, "mor zongder aa be'oêrde wà oep dèèzen oêgembliek nie miêr toet de lèêvende!"
"Zoe ies 't, 'iêr 'àrtog," bevèstegde de bedoolde èèdelleede.

Den 'àrtog wèngde z'n aige toet Jàn èn vervolegde:
"Ge zèt dus vàn Ààntwààrepe?"
"Joa."
"Èn ge stàmd àf vàn?......"
"Iek zèn de klainzuing vàn Mooder Nèèltsje oit 'et Kràbbestrotsje."
"Mor oe vader èn oe mooder?"
"Dee 'èm ek noêt gekènd."
"Mè' wèlek dool èdde gà Ààntwààrepe verloate?"
"Oem raik te wëre!"
"Ge bemient dus 'et gèld?"
"Iek? Voer mezèlve bekruin iek er mà volstrèkt nie oem. 'et Ies èngkel voer me leef Groetsje, 'iêr 'àrtog! Iek wil 'uir ien uiren aawen dàg nieks loaten ontbèère, wà dà g'oe mè' gèld kund oanschàffe! Toeng dà k 'uir verleet, 'èm ek 'uir beloufd raik trug te kiêren, èn naa zèn ek oep zeuk nor raikdoem!"

Bà 'et 'oêre vàn dee nàïeve verkloarieng begonnen ènege vàn de oemstàànders stil te làchen. Jàn bemààrekte dà, frongste z'n wèngsbraawen èn vroog draigend:
"Ies 't mè' mai dà ge làcht, 'iêre? Nèmd oe dàn ien àcht, wànt iek 'èm nog noêt en belèèdegieng ongestràft geloate!"
Ènegte vàn d 'iêre brochten 'un 'àànd on 'un zwèêrd èn kwoame woodend vëroit, mor nen tournegem bliek vàn den 'àrtog dèè 'un trugdainze.
"Diê joengelieng 'èè gelaik," spràk 'em strèng. "Wàt 'em dor zoe iênvoudeg ien ongekungstelde bewourdienge vertèlde, weer 'em iengegèève duir z'n 'àrt! èn ge làcht nie mè' wà dà 't 'àrt zèè vàn 'un, vàn wee z'n bèld 'et ien ziech droagt!......"

"Dus, wai, èèdelleede vàn gooien 'oize, muige duir nen onèèdele knoap ge'ound wëre?" bromde iên vàn de 'iêre 'àrd genoeg oem duir den 'àrtog èn d 'àrtogien g'oêrd te wëre.
Dee lèste wiesselde nem bliek vàn verstàànd'oudieng mè' 'uire gemoal, noaderde toet Jàn èn flësterden 'em too:
"Kneelt nèèr, dàppere joengelieng, d 'àrtogien vàn Boergongdië verzeuk 'et oe."
"Kneele, medàm, iek......"
"Ge'oêrzomt, kiengd, wànt der god eet gebuire, dàd oe grutmooder vuil plezeer zal doeng!"
"Voer me Groetsje? Oa, dàn gèêre," flësterde Jàn èn kneelde nèèr.

Den 'àrtog toug naa ze zwèêrd oit de schèède, rokte drai kiêre mè' 't plàt Jàn z'n schaawer oan èn spràk oep plèchtegen toên:
"Wai, Jàn, 'àrtog vàn Boergongdië, groaf vàn Nevèr, Àrtwà èn Vloandere, wille beloêne den onschàtboaren diengst on ongs 'ois bewèèze duir Jàn vàn Ààntwààrepe, on weens dàpper'àd wai 't lèêve vàn ongs geleefde gemoalien dàànke! Stoa riedder oep, Jàn zongder Vriês vàn Ààntwààrepe, 'iêr vàn Stràziêle!"
Jàn stoeng rècht. Den 'àrtog oem'èlsden 'em, kiêrde z'n aige toet ze gevoleg èn gieng voêrt, terwail dàt 'em z'n oêfd ontbloêtte:
"'iêre, groot mè' mai riedder Jàn, 'iêr vàn Stràziêle!"

D' oanwèèzegen ontdèkten 'un aigen èn bougen allemol vuir Jàn, diê dor bewèègeloês stoeng, nie wèètend, of 'em wokten of droomde. Mor naa spràk d 'àrtogien, die on z'n zai geblèève wàs:
"Riedder Jàn, den 'àrtog 'èèd oe dàpper'àd beloênd; iek oep main buirt, wil ien aa en èèven èèdel geveul beloêne: oe kiengderleefde! Doroem schènk iek oe oit m'n bezongder schàtkiest deuzend gaawe stoivers..."
"Medàm!..."
"Ongderbrèkt mà nie, riedder! Dà' fortoin zal oe ien stoat stèllen oe groêtmooder 'iêl gelukkeg te moake."
"Oa, me Groetsje! 'oo Spaiteg dà' ze nie 'eer ies! Mevraa d 'àrtogien, iek dààngk oe voer 't geluk, dà ge mà verschàft! Men'iêr den 'àrtog, iek dààngk oe voer de iêr, die ge mà 'èd oangedoan! Às ek, oep main buirt, aa nen diengst kàn bewaize, dàn 'oofde gai 'et mor te zègge, zene! We zèn gedraie ter aa beschiekkieng!"

"Gedraie, zègde?" vroog den 'àrtog verwongderd.
"Wèlzèèker! Iek, Doukus èn Schol! Komd 'eer, Doukus, èn gai oek, Schol!
De gewèèzen 'àrder, tràd vëroit, gevolegd duir z'ne veervootege màkker.
"Main'iêr den 'àrtog, dèèz iez Doukus. 'à Ies m'ne liêrlieng èn vreengd. Vreuger wàs 'em nem bliêke, zwàkke kèêrel, èn vriêsàchteg gelàk 'nen 'oas! Iek 'èm 'ne màn vàn 'em gemokt, diê vàn gie klai gerucht vervèêrd ies. 'à 'ee leef èn lèèd mè' mai gediêld; iek zal de belofte, dee dà' k 'em gedoan 'èm, kunne vervulle."
"Wàffer 'n belofte, riedder?"
" 'em vrai te koêpe, zoegaa dà' k raik zou zèn!"
"Diê kèêrel verdeengt 'ne vraie màn te zèn," spràk naa d 'àrtogien. "Iek 'èm gezeeng, 'oo dàd 'ai èn diên 'ongd de bàndeeten ien de rug oanveelen, al'oowèl die zèèker miêr dàn 'ongderd màn stààrek woare!"
"Dàn 'èèt 'em z'n vrai'àd mè' zwèêrdsloage verouverd," ààntwourdde den 'àrtog, diê bepoald ien en gooie loim verkiêrde. "Van 'èèden àf ies 'em vrai!"

"Vrai! Iek zèn vrai màn!" jeubelde Doukus. "Lèêve den 'àrtog! Lèêve d 'àrtogien!......" Vervolegens leep 'em nor z'ne vreengd, grèèp z'n twiê 'àànde, schudde ze ien d 'oêgste ontroorieng èn reep:
"Dàd alles 'èm ek on aa te dààngke! Iek zal 'et noêt vergèète!"
Jàn kèèk z'ne vreengd mè' stroalendem bliek oan èn ààntwourdde:
"Iek diêl oe vruigd, Doukus, èn zèn fiêr ouver aa!"
Noa z'ne vreengd oem'èlsd t 'èmme leep Doukus, joichend nor Alweenà èn 'uir mooder, die, stil wiênend vàn oandoonieng, oep iênegen àfstàànd 'et toniêl baiwoênde.

Jàn 'od ongderwail Schol bà 'em geroope, lee z'n 'àànd oep diê z'ne gewèldege kop èn spràk:
"Dèèze, m'nen dàrde moat, ies Schol! Traawer, stààreker èn moodeger biêst loept er nie ongder de zon. 'à Verstoat al, wà' g 'em zègt èn à miest alliên de sproak. Zjust gelàk wai ducht 'em nieks èn neemànd. Zee, al veràànderden al de boême vàn dèès bos ien gewoapende vaiànde, mè' ongs draië zoue wai ze verdèlegen!"

"Zoê mè' oe bloêt 'àànde?" vroog iên vàn de 'iêren oep ongeloêvegen toên.
"Dàd 'àngt er vàn àf," ààntwourdde Jàn bedoard. "E woape zou ouvereges rap gevongde zèn!" Dà zèggend kèèk 'em rongdoem 'em, zàg 'ne joengem boêm vàn nen ààrem diek, leep er nortoo, pàkten 'em mè' twiê 'àànde vàst èn bràk 'em zongder schainboare moeite oep twiê plëtsen duir, zoedàt 'em 'n sourt vàn knots bekwàm, zoe lààngk às z'n aige liechom.
"Zeed, 'iêre, mè' zoê 'ne knuppel zou 'et wèl goan!" Bà dee wourde zwoiden 'm dem boêmstàm verschillende kiêren ien 'ne krieng rongd z'ne kop, gelàk 'ne schààremer mè' z'nen dèègen e ràd sloagt.
Dèès bewais vàn z'n boitegemiêne kràcht weer oep loide krèète vàn verboazeeng ont'oald.

Den 'àrtog lèè z'n 'àànd oep Jàn z'n schaawer.
"Riedder, wilde gai ien mainen diengst trèède? Iek zal oe miênege gelèègen'àd verschàffe oem oe kràcht ten toên te spraie!"
" 'iêr 'àrtog, iek 'èm oe dërstràk gevroagd, of dà' k oe nie dèèzen of gèènen diengst kost bewaize!"
"Àwèl, dà' kunde! D' Èngelsen 'èmmen 'un aige ien Slois genèsteld. Ge kunt mà 'èlepe, ze der oit te verdraive."
"Dà' zal ek," reep Jàn, "èn Doukus èn Schol zullen 'èlepe!"
" 'iêl goo, riedder vàn Stràziêle. Iek 'èm oe wourd èn verwàcht oe vàndoag ien Dieksmoide. M'n ge'aimschraivers zullen ongderwail oew oadelbreeven ien geriêd'àd brènge, beneffes de vraibreeven voer oê moat. Voarwèl!"
Den 'àrtog, d 'àrtogien èn 'un volegelienge stèègen ien 't zoadel, verleeten 'et bos èn verdwèènen al rap ien en stofwolek, duir d 'oove vàn de pèêrden oepgejoagd.
 

Jàn zongder Vriês XVII

"Àwèl, Doukus, wà' zègd ervàn? 'od oe doaron verwàcht?"
"Nèèje, Jàn, èn gai?"
"Iek oek nie! M 'èmme dus vàndoag ongs dool beraikt! Gai zè giene loat nie miêr èn iek zèn riedder, riedder vàn eet mè' 'n ziêl bai......"
"Riedder vàn Stràziêle," zèè Wànnà.
"Èn wàd' iez dà', mooder Wànnà?
"Stràziêle iez 'n dërep, gelèège tussen 'oazembroek èn Baiël."
"Mor wà kàn 'k mè' dà' dërep oanvànge? Iek 'èm leever de deuzend gaawe stoivers, die d 'àrtogien mà beloufd 'èè."
"Bà den iêsten oambliek schaint dà' vuirdiêleger," làchte Wànnà, "mor iek geloêf, dà 't bèèter zou zèn, às er tusse de twiê te keeze veel, d 'iêrlek'àd vàn Stràziêle te nèème."
"Woroem?"
"Stràziêle ies 'n oanzeenlàk dërep ien 'n vruchtboare strèèk gelèège. 'et Beziet e schoê kàstiêl. Dërep èn kàstiêl wëren aawen aigendoem. On teengden èn àànder belàstienge brèngt d 'iêrlek'àd vàn aiges eeder joar 'n rongde soem oep."
"Die belàstienge kèn 'k, mooder Wànnà. Belàstieng oep de muibelen, oep de grongd, oep de vruchte!.. Belàstieng oep al wà ge mor verdèngke kunt! Àwèl, dee belàstienge zal 'k àfschàffen oep mai rieddergood!"
Wànnà èn Alweenà kèèken 'em mè' groêt oêgen oan.
"Àfschàffe, zegde?"
"Nàteurlek! Dèngkte messchien, dà' kiek vàn 't zwiêt vàn àànder mèngse zou wille lèêve?"
"Mor 't ies toch ouveral 'et gebroik?"
"Dà' kàn mà waineg schille! Àz ek ien Stràziêle koum, zal ek de zoaken oep main màneer rèègele. Iek roop al de boore baiên èn zèg 'un: ‘Vreengden, iek zèn oê neeven 'iêr. D 'oize, dee golle bewoênt, èn de vèlde, die golle beploogt, zèn mainen aigendoem. Iek ver'eur z' on olle. Wààrekt iêrlàk èn mè' vlait. Ies 'et joar good èn d' oepbrèngst nor wèngs, dàn stoade golle mà vàn den ouverschot, vàn den ouverschot, zèg 'k, e zèèker gediêlten àf. Dà' gediêlte muide zèlef bepoale. Sloogt den oêgst tèège, zoedàt er gienen ouverschot ies, dàn stoade nieks àf!"
"Oa, dàd' ies fàbuluis!" reepen Wànnà èn Alweenà. "De boore zullen oe oep 'un 'àànde droage!"
"Èn ies 't joar 'iêl slècht gewèst, dàn zal 'k 'un dorbouvenoep 'èlepe, zoevuil dà k kàn!"
"Dàd' ies 'iêrlàk!" betoigde Wànnà. "Mor iek vriês, dà' ge mè' oe noabeuren ien onmien zult koume, wànniêr dà' ze vernèèmen, 'oo dà' gai, tèège de bestoande gebroiken ien, 'ààndelt. Ze zullen oe den ourlog verkloare!......"
"Dès te ààreger voer 'un knouke," làchte Jàn. "Wee ien mai voarwoater komt, rokt nie zongder boilen èn wongden trug on wal, èn kiêrt zèèker èn vàst gienen twiêde kiêr trug voer de rèst. Ien Ààntwààrepe wiesten de miêste mèngse dà'! Ien Ààntwààrepe! 'à'à'à! Wà' zulle ze doar ston zeeng! Bèld oe ies ien, Wànnà èn Alweenà, dà' k er vertrokke zèn gelàk 'ne voagebongd! M'n iêl plunje bestoeng oit 'n verslèète wàmbois èn gelàpte houze, die iek mè' 'n èngdsje koêr oepbongd."
"Ies 't muigelàk?"
"Iek verzèèker oe, dà' k er nieks bai'àng! Dàjuir, Doukus kàn 't getoige!"
"Joa joa, 't ies gelàk dàt 'em zèè," làchte Doukus.
"Èn àz ek er trugkiêr às riedder vàn Stràziêle èn de zàkke vol goudstukke, zulle ze mà nie miêr 'erkènne! Wà' zal me Groetsje ston zeeng! Iek wèd, dà' ze mà bà m'n oêre pàkt èn roept: ‘ 'èè, duigeniet, 'oo zèdde doaroan gekoume? Gaa zègge, zene, of ge vleegt nor de zolder!’
Aldus klàppend 'odde ze aindelek de zoêm vàn 't bos beraikt.
"Làngst woar naa?" vroog Doukus.
"Me moete dèès pàd volege," ààntwourdden Alweenà. " 'et Brèngt ongs giengder oep de boan, die làngst Klààreke nor Dieksmoide laidt. Iêns dà' me doar zèn, zulle m' olle verloate..."
"Ongs verloate," reep Jàn, "ongs verloate? èn woroem dà'?"
"Joa," wàs 'et iênegszeengs wèèmoodeg ààntwourd, "dà' zulde gemàkkelek begraipe. Wai zèn twiê ààrem vraawe, die oe, naa dà' gai 'ne vërnoamen èèdelmàn gewëre zè, nie lànger toet làst wille zèn."
"Doukus," zèè Jàn, "wàt dèngkte gai ouver de wourde vàn Alweenà?"
"Buizelproat," ààntwourdde diê droêgskes.
"Zoê dèngk kiek er oek ouver!"
"We zullen ien Dieksmoiden às diengstmoagden ien e kloêster trèède," goeng 'et màske voêrt.
"Voer den droemmel! dà' zulde nie!" reep Jàn driefteg. Dernoa, Alweenà'z 'àànde ien de zain nèèmend èn 't màske flàk ien 'uir oêge kaikend, spràk 'em ontreurd:
"Alweenà, às gai ien e kloêster go, brèèk iek 'et àf! Ge blèft bàj ongs! À' ge derzjust vàn schaide sprokt, 'èdde mà doeng verscheete!"
"Wà'?" reep Doukus. "Gai zè verschoute?"
" 'oud oê mongd, gai," ààntwourdde Jàn driefteg. Dernoa 'et wourd toet Alweenà riechtend, vervolegden 'em:
"Wètte wèl, Alweenà, wà' dàt dà' betiêkent mai, Jàn zongder Vriês, t' èmme doeng verscheete? Nèè? Iek gon 'et oe zègge. Iek 'èm de plèchtege belofte àfgelèè te traawe me' degèène, die mai, al woare 'et mor voer 'nen oêgembliek, kon bàng moake! Gai èt dà' gedoan: gai wërdt màn vraa!"
"Mor Jàn, wà' zègde toch?" stotterde 't màske.
"Wilde, joa of nèè, de vraa wëre vàn Jàn zongder Vriês, riedder vàn Stràziêle èn klainzuing vàn Mooder Nèèltsje oit 'et Kràbbestrotsje ien Ààntwààrepe?"
Alweenà weer buirteliengs bliêk èn roêd.
"Mor me mooder?" prèèvelde ze aindelàk.
"Oe mooder blèft oe mooder èn ze wërdt oek de main, dàd' iez al!"
"Às mooder toostèmt......"
"Dà' zal ze wèl," joichte Jàn, èn de aa vraa ongder den ààrem nèèmend, spràk 'em oep iennegen toên: "Iek 'èm m'n aige mooder noêt gekènd. Me voader wàs mè' 'uir ien de vrèmde getrouwd. Ze steerf vuir dà' kiek 'uire noam kost stoamele...... Wilde gai mai mooder zèn? Iek zal oe leef'èmme, gelàk dà' k main aige mooder zou bemiend 'èmme! Wilde dà' ?"
"Iek 'èm 'ne zuing g'ad," flësterde d' aa vraa. "De doêd 'èèt 'em mà ontrukt. Gai zult 'em ien m'n 'àrt vervànge...... maine zuing!"
Dà zèggende pàkte ze Jàn z'ne kop mè' twiê 'àànde vàst èn kusten 'em oep ze vërhoefd.
"Àwèl, Alweenà?"
"Iek wër aa vraa, Jàn."
"Iek dààngk oe, Alweenà! Me blaive dus bàiên!"
Plotselieng de riengk vàn d 'àrtogien vàn z'ne veenger trèkkend, vervolegde 'em (goeng 'em vàrder):
"Iek zèn naa 'ne vernoamen 'iêr! èn oemdà' k vreuger g'oêrd 'èm, dà' d' èèdelleeden on 'un tookomstege èchtgenoute 'ne riengk gèève, doon ek dàd' oek!"

Dà' zèggend schouf 'em 'et klainoêd on Alweenà 'uire vienger.
"Volegens dàt d 'àrtogien verkloard 'èè, èdde gai 'em mor on 'nen ouver'àdspersoên te loate zeeng èn te zègge vàn wee dàt 'em komt oem alle gevoar te doeng waike. Iek kàn 'em, voer wà' dà' betrèft, 'iêl goo miesse, mor ge kunt noêt wèèten, of 'em oe nie vàn diengst kàn zèn, leeve Alweenà! èn dàn on aa fain 'àànd stot 'em bèèter às on de main! Sàkkerloêt, wà' zal me Groetsje verscheeten, às ze mai mè' m'n vraa ien ongs klai wiengkeltsje zee biennestàppe! Dor zal z' uir aige wèl 'et miengst on verwàchte!"

Den tocht weer voêrtgezèt. 'n Eur noadieng beraikte z 'et dërep Klààreke. Doar kocht Jàn bà 'ne kliêrekoêper neef kliêren voer mooder Wànnà. De wongden, 'uir duir de woestelienge toogebrocht, woare gelukkeglàk nie gevoarlàk èn weere duir den dërepsbàrbeer 'iêl knàp verbongde. Noadàt de vraawen er oitgerust 'odde, toug 'et gezèlschàp oep wèg nor Dieksmoide, worvàn dà' ge ien de vàrte de toures zoagt kliemme. Der wàs vuil volek oep de boan, wànt al wee biênen 'od, spoeide z'n aige nor de stàd oem de roemvollen 'àrtog vàn nobai te kunnen oanschaawe.

Toeng dàd' ongs vreengden ien Dieksmoiden oankwoame, wàs de àànders zoê stille stàd vol rumoor èn bewèègieng; ouveral zoagde niefsgieregen, ouveral kraigsvolek, Woalse 'eurliengen èn Boergongdiesche roiters, 'èrkènnelàk on 't St. Àndreeskrois oep 'un woapenrokke. Gelàk dà' t dèstaids altëd 'et geval wàs, veurden die ouveral 'et 'oêgste wourd èn goenge zoê oanmoategend te wààrek, of dà' z' ien 'n ouverwonne stàd woare. De poêrters gromden èn bromde wèl oem de làst, 'un duir 'et saldoatevolek oangedon, mor ze wàchtten 'un aigen 'àrdoep te kloagen: de iêr 'unne màchtige vërst biennen 'un meure te 'èrbààrege wàs 'un diê làst wèl wèêrd.

Àmme de geschèèdenies roadplèège, dàn zeeng me, voer diên taid, 'n ien 't oêgspriengend verschil ien de lèêveswaize vàn de leede vàn de verschillege stàànden, althààns ien wèstelàk Uiroupà. Ien d' aa taide bewoênde de vërsten èn de fèèodoal 'iêre de stèède, èn dà' gebroik 'èè z'n aige ien Ietoalië vëral stoande g'aawe, wor dà' ge naa nog ien Roême, Floraans, Venèèsië èn ien d' àànder groête stèède tal vàn pàlaizen oantrèft, duir pàtreesiese, d.i. oud-oadellàke fàmeeles bewoênd. Ien de wèstelàke làànde, Fràànkràk, de Nèèderlàànden èn Èngelàànd, wàs 't ien 't algemiên 'iêl àànders; de bevolekieng vàn de stèède bestoeng groêtendiêls oit leede vàn de wààrekende klàssen èn koêpleede. De kuiniengen èn vërsten, de vërnoame giêstelàke wèêrdeg'àdsbekliêders èn d' èèdele bewoênden 'un kàstiêlen oep 'et plàttelàànd. D' oêrzoake, die dortoe 't miêste baidroogen, 'èmme wà vreuger al ien briêë trèkken oitiêngezèt. Ien de stèède woaren 'et gezàg èn de vuirrèchte vàn den oadel fèl vermiengderd duir de altëd oangrooiende vrai'èède vàn de poêrters èn duir de màcht, wèleke ze stiloan verkrèègen 'odde duir 'un burgerlàke èn milietèêre ienriechtieng, èn woroep dà ze nie de miengste ienbruik duldde. Oep 'et plàttelàànd woare d èèdelen nog altëd 'iêr èn miêster ouver 'un beziettiengen èn al wàt doroep grooiden èn lèêfde. Èn diên toostàànd 'èè nog iêwe voêrtgedeurd, iêr dàt de vrai'àd, vàn de stèèden oitstroalend, toet ien de vàrst verwaiderde booren'utten ies duirgedroengen.

'et Ies te begienne vàn de XIVde èn de XVde iêwe dàt de bewoêners vàn de stèède, fiêr ouver 'un zèlefstààndeg'àd èn 'unnen al mor toonèèmende raikdoem, dorvàn de bewaize begoste te gèève, duir 'et verfroie vàn de stèèden èn 'et oepriechte vàn gebaawe, worvàn de miêste nog bestoan èn ongs 't bewais lèèvere vàn de wèlvoart èn vàn den 'oêge vlucht vàn de kungst vàn ongs vuirvoadere. Dorvàn getoige de kààreke, bèlforte, stàd'oizen èn àànder gebaawe, woroep dà me naa nog fiêr zèn.

Woaren ien de vuirgoande iêwe de stèède somber èn doêds, èng èn benouwd, slaikereg èn èllèngdeg, gepràngd duir ne gordel vàn meure, die faitelàk èngkel de voêrtzèttieng woare vàn dee vàn 't kàstiêl vàn den 'iêr, on wee dàt de stàd toobe'oêrde, ien de XIVde èn vëral ien de XVde iêw wàs dà nie miêr zoê. De bevolekieng nàm miêr èn miêr too; de stèède zèetten 'un aigen oit; d aa meure koste den oandrang nie wèèrstoan èn weere gesloupt; nief waiken ontstoengen èn weere duir de poêrters mè' verstààrekiengen oemgèève, nie oem de bewoêners ien toem t 'aawe, mor vëral oem ze tèègen èleken oanval vàn boite, d.i. vàn de fèèodoal 'iêre, te kunne beschààreme. 'et Schunste vuirbèld vàn die àchteriênvolegende vergroêtienge lèèverd ongs de gescheedenies vàn de stàd Ààntwààrepe, Jàn z'n gebourteplëts.

Oep Doukus vëral mokte den oanbliek vàn Dieksmoide, mè' 'uir fiêstelàk oanzeeng, nen ouverwèldegenden iendruk. De groête stroat, wordà ze duirwààndelde, gelèèk oep en ruisàchtege galerai; ouveral schoên 'oize, worien dàt de miengste poêrter gemàkkelàker èn pràchteger woênde dàn de vërnomste 'ouvelienge ge'oisvèst woare ten taide vàn Klouvies èn zèlefs vàn Koarel de Groête! Ouveral seerlàke gèêvels, gebèld'aade duire, loifels èn vèngsters, die roêd, blout, gèèl of poars geschilderd woare! Ien de roime 'alle gieng 'et er oiterst druk on too. Dor loagen oep groête toafels aller'àànde zoaken oitgestald: èètwoare, kroameraie, stoffe, dràperees vàn alle kluir, kliêre, schooisels, pèêrdetoig, vuirwààrepen ien aizer, kouper, 'out, ievoêr of glàs, vèldtàsse, gordels mè' zilever- of gouddroad duirwèève, kààndelèrs, lààmpe, tàssen èn drienkbèèkers, stoale speegels, poternosters, waiwoatervoate, klokke, hèleme, dèègens, làànse, bouge, ènz. ènz...

Vuir d oitstallienge wèèmelde en bongte miênegte niefsgeeregen èn koêplustege; ààrenstege mànnen èn vraawen oit 'et volek ien iênvoudeg, miêstal doengkergekluird pàk; loidruchtege scholeere; stoatege giêstelàken èn monnieken ien de dràcht vàn 'un orde; 'upse pàdjes ien de kluiren vàn 'un miêsters; dèftege wèt'aawers mè' lànge tàbboarde; trotse èèdelleede mè' 'un ien zai gestiekt woapen oep 'et naasloitend wàmbois; fiêre èèdelvraawe mè' slèèpend gewoad èn 'et 'oêfd getoeid mè' den 'ènnain, dàd ies mè' e lààngk kèègelvërmeg kàpsel, worongder 'un lokke ge'iêl verbërge woaren èn dà nor àchter ouver'èlde. Den 'ennain bestoeng gewoenlàk oit ne vërm vàn liecht bordpàpeer of gestèève lainwoad (laiverd) gemokt, èn 'od diekkelz en lèngte vàn drai voot. Ze wàs ouvertrokke mè' kostboare stof of mè' kloatergoud èn vërzeeng vàn ne liechte sloier, diê soems toet oep de grongd àfhoeng. De 'ènnains woare nie altaid kèègelvërmeg; der woare der oek mè' twiê pungten èn àànder, die wongderwèl oep en 'alf moan gelèèke. Of de mànne vàn dien taid die ruisàchtege 'oêfddèksels schoên vongde, dààref ek nie verzèèkere! Oemdàt dà zongderlienge kàpsel nen 'iêle làngen taid gedroage weer, miên iek toch mè' zèèker'àd te muige verkloare, dàt de vraawe, dèstaids zoewèl às naa, ien zoake vàn smoak èn schoên'àdsgeveul der 'iêl oardege begrieppen oep noa'eele, waineg stroukend mè' die vàn de mànne ien 't algemiên èn vàn de schoên'àdsliêr ien 't biezongder.

Oep d oupenboare plëtse verlustegde mèn ziech mè' allerlai voleksspèèle. De lèède vàn de schuttersgilde spraidden 'un be'èndeg'àd ten toên ien 't scheete no de wiep, diên oep 't màrtplain oepgeriecht wàs. En bietsje vàrder zoagde koêrddansers èn kungstemoakers, ofwèl raizende leekeszàngers, duir en miênegte niefsgeeregen oemriengd. Oep àànder plëtse zaogde schààremmiêsters èn woapenàdvocoaten 'un be'èndeg'àd ien 't àntèère vàn 't zaidgewèêr ten toên spraide. Mor der woaren oek spèèle vàn grouven oard, die oep ongze doage stèlleg zoude verboude wëre. Zoe 'od ne vërnoame slàchter vuir z'n duir en zèèkere roimte mè' plààngke loaten àfsloite. Ien die roimte zoaten en tiengtal mànne, gebliengddoekt èn èlek vàn ne stèèvege knuppel vërzeeng. Ien dà vrèmdsourteg straidpààrek weer e vètgemèst vààreke losgeloate.

Vàn zoegaa dà 't biêst doêdgesloage wàs, weer 'et 'unnen aigendoem. Dà bàrboarse spèl deurde gewoonlàk 'iêl lààngk, wànt 'et verschriekte vààreke leep diekkelz dèèzen of gèène vàn z'n builen oemvààr, èn àf èn too gebuirden 'et oek dàt de knuppel, 'ësteg gezwoid, nie terècht kwàm oep 't slàchtoffer, mor wèl oep de rug of 'et 'oêfd vàn iên vàn de mèèdediengers. Èn 'oo 'àrder diê dàn brulde vàn pain, 'oo loider dàt de tooschaawers làchte.

't Moet ter iêre vàn Jàn èn z'n raisgenoute gezèè were, dà ze volstrèkt gien be'oage vongden ien dà greuwelàk voleksvermoak. Jàn 'od zèlefs goestieng oem 'ààndelend oep te trèède voer 't knorrend èn schriêwend deer, èn wee wèt wàt er dàn zou gebuird zèn; mor Alweenà gelukte der ien 'em vàn z'n vuirnèème te doeng àfzeeng.

Naawelàks woare z e poar stroate vàrder, of dor 'od e vuirval plëts, worien Jàn, duir z'n onstoimege nàteur gedrèèven, àz iên vàn de 'oêfdpersoênen oeptràd, zongder dà z'n gezèllen er zèlevz on dochten 'et 'em te belètte.
Nen aawe màn èn e joengk màske woare duir nen 'oêp baldoadege kèêrels oemriengd, die 'un nie alliên oitjaade, mor zèlefs mies'ààndelden.

"Sloagt 'em doêd! 'àngt 'em oep!" weer er geroope.
Ne joengen èèdelmàn, diê tussen 'et graa stoeng, ongderschaidde z'n aige vëral duir z'n 'èfteg'àd.
"À moet 'ànge tusse twiê 'ongde, den aawe joud!" schriêden 'em. "Nor de wàcht mè' 'em!"
Èn den ouderlieng èn z'n dochter weere mè' stàmpen èn vëstsloage voêrtgedrèève. Ne groête, grouve kèêrel 'àd 'em zèlefs bà zenem board gegrèèpen èn sluirden 'em zoê voêrt.
Dàt dèè de moat ouverloêpe. Bliêk vàn verontwèêrdegieng sproeng Jàn vëroit. Lings èn rèchs gewèldege klàppen oitdiêlend, boande 'em z'n aige ne wèg duir den 'oêp.

"Lot los, èllèngdelieng!" dongderde 'em de kèêrel too, diê den ouderlieng bà z'nem board 'od gegrèèpe. Diê kiêrde z'n aige oem èn wilde Jàn te laif gon; mor oep 'etzèlefde oêgembliek ontvieng 'em zoê 'n vriêselàke oêrvèèg, dàt 'em bewusteloês oep de grongd toimelde. Den èèdelmàn sloog z'n 'àànd on z'n zwèêrd. Iêr dàt 'em 'et woapen oit de schèède 'àd, grèèp Jàn 'em bà z'nen ààrem èn nèèp diê mè' zoê 'n verschriekkelàke kràcht, dàt den èèdelmàn 'oilend vàn pain oep z'n kneeë zàkte. Dèès bewais vàn kràcht èn 'et oeptrèède vàn Schol, diê z'n aige bliengkertààndend nèffe z'ne miêster kwàm plëtsen, dèèën 'et volek oitiênstoive. Naa wèngde Jàn z'n aige toet de graisord.

"Wà wille dee kiengkels vàn aa, aawe màn?" vroog 'em diêlnèèmend.
Den ouderlieng kèèk 'em nen oêgembliek truireg oan èn ààntwourdde:
"Lot ongs on ongs lot ouver, joengelieng. Ge zeed oemmes wà dà me zèn!"
Dà zèggende wèès 'em oep 'et gèêl, ien vilt oitgesnèèë weel, dàd oep z'nen tàbboard genoid wàs.
"Wai zèn Israëleete, 'iêr," spràk 'et màske, "mor iek zwèêr bà God, diên ongs zee, dà wai onschuldeg zèn on 'etgèèn diên èèdelmàn ongs ten làste lèè!"
"Worvàn beschuldegt 'em olle?"
"Vàn eet vriêselàks, 'iêr. E poar doage gelèèë kwàm 'em bà ongs mè' en gaawe kèèten èn vroog ongs doroep fiêrteg Vlomse ponde, zèggend dàt 'em ongs den ientrèst zou betoale, die de wèt ongs toolot te aise. We wilden iêst 'et pàànd nie oannèèmen, oemdà de gevroagde soem zoe groêt wàs, mor 'à droeng oan èn verkloarde dàt 'em 'et zou koume losse, zoegaa dàt den 'àrtog de stàd zou verloate 'èmme. Me voader stèmde aindelàk too."

"Derstràk ies diên 'iêr truggekoume. 'à Zèè, dàt 'em vàn ne vreengd 'et gèld gekrèègen 'àd oem z'n schuld te voldoeng. Me voader 'olde de kèèten te vuirschain. Mor den èèdelmàn rukte z 'em plots oit z'n 'àànde, grèèp derbai nog en doês mè' zjuwiêlen oit de oupestoande kiest èn leep er mè' wèg. Wai snèlden 'em àchternoa, mor diên 'iêr roide 'et volek tèègen ongs oep èn bewèêrt naa, dàt 'em de kèèten verlouren 'àd, èn dà ze duir ongs gevongde wàs. 'à Ies nen èèdelmàn èn wërdt geloêfd; wai zèn Israëleete èn wëre nateurlàk nie geloêfd. Mor, al veroêrdiêle z ongs toet de galeg, toch zwèêr iek, dà wai onschuldeg zèn!"

"Iek geloêf oe, màske!"
"Iek dààngk oe voer oe diêlnèèmieng. Lot ongs naa on ongs lot ouver, 'iêr, wànt duir ongs te wille verdèèdege stèld oe aige lèêven ien gevoar!"
"À g onschuldeg zè, moete nie on de galeg. Iek zal oe dus verdèèdege tèège wee 'et oek zai."
"G 'èt gelaik, Jàn," spràk naa Alweenà, die ongderwail mè' 'uir mooder èn Doukus wàs genoaderd. "De zwàkken èn ongelukkege beschààremen iez en 'ailege pliecht voer eeder wèldèngkend mèngs."

Oep dàd oêgembliek droeng der nen offeseer, gevolegd vàn ènege gerèchtsdeenors, duir de miênegte.
"Grèpt diê joud èn biengdt 'em!" beval 'em.
" 'àànden àf! " ààntwourdde Jàn.
"Wà zegde?"
"Iek zèg, dà ge diên aawe màn nie zult biengden! Às er eemànd mut gebongden wëre èn às ne gemiêne deef mut be'ààndeld wëre, dàn ies 't diên 'iêr dor!"
"Wà! gai dààreft de joengker beschuldege?"
"Iek dààref!"
"Dà zal oe beraawen, 'iêrschàp! Mànnen, nèmt 'em oek ien 'èchtenies! Nor de Schout mè' 'un! Gezwiengd!"
"Joa, biengdt 'em!" schriêde de joengen èèdelmàn. "'à moet 'ànge nèffe de joud!"
De gerèchtsdeenors troaden oep Jàn too. Diê kroiste z'n ààremen ouver z'n bërst èn kèèk 'un oan mè' de zongderlienge grimlach, diê dà m ien dààrgelàk oemstààndeg'èèden al bà 'em oepgemààrekt 'èmme.
"Mai biengde?" spràk 'em. "Mè' wèlek rècht?"
"Ge'oêrzomt!" schriêde den offeseer.
"Ge muig 'et probèère, mor pàz oep voer de gevolege!"

E poar gerèchtsdeenors grèèpe Jàn bà z'n ààreme. Nen oêgembliek dernoa boitelde z 'als ouver kop en teengtal stàppe vàrder tusse 't volk, terwail dàt den offeseer zèlef oep de grongd làg èn oep miengder dàn ne viengerspàn vàn z'n kèêl de vriêselàke moil vàn Schol zàg. Loide krèète stèègen oep èn der ontstoeng en vuirwortse bewèègieng tusse de diecht oepiêngepàkte miênegte.

"Sloagt doêd! Sloagt doêd!" weer der geroope.
Dokus 'od z'nen dèègen getrokke.
"Pas toch oep, leeve mèngse," spràk 'em kalem. "Ge zoudt oe ààreg kunne beziêre!"
"De Schout! Plëts voer de Schout!" kloengk 'et oep dàd oêgembliek.
't Volek wèèk oepzai oem de gevriêzden ouver'àdspersoên duirtocht te verliêne.
"Wà gebuirt er 'eer?" vroog diên oep strèngen toên. Èn den offeseer oep de grongd zeengde liegge, reep 'em:
[p. 212]
"Rebèllee tèège d ouver'àd!... Vrèmdelieng, roept oên 'ongd trug! oêgembliekkelàk!"
"Mè' plezeer, 'iêr Schout! - Schol, 'eer!"
Den 'ongd leet z'ne vaiànd los èn kwàm z'n aige nèffe z'ne miêster plëtse.
"Gai go mai volege," spràk de Schout toet Jàn.
"Mè' plezeer," ààntwourdde 'em bedoard, "mor nie alliên! Iek ais, dàt diên aawe màn èn z'n dochter ongs volegen, èn dàd aa mànne diê joengker dor ien verzèèkerde bewoarieng nèème."
"Gai aist?" reep de Schout oep 'oêg'àrtegen toên. "Gai aist!"
"Joa!"
"Iek alliên 'èm 'eer te aise, te bevèèle!"
"Bèst muigelàk. Mor diê joengker wërdt duir dèèzen ouderlieng vàn deefstal beschuldegd."
"Diên aawen ies ne joud!"
"Dà wèèt ek, 'iêr Schout. Mor diê joud kàn nen iêrlàke màn zèn, zoewèl às diê joengker nen deef kàn zèn. Iek ais rècht voer nen onpliechtege. Diên 'iêr wërdt beschuldegd en gaawe keten, dee 'em ien pàànd gegèèven 'àd, benèèves en doês mè' juwiêle, die 'em nie toobe'oêrden, ontstoule t 'èmme. Dà z 'em oêgembliekkelàk duirzeuke, dàn komt de woar'àd on 't liecht."
"Mai duirzeuke,..." schriêde de joengker verbliêkend.
"Joa," ààntwourdde Jàn. "Èn iek dèngk wèl, dàt de bewaize zulle gevongde wëre ien oên tasch, diê der 'iêl gezwollen oitziet."

Naa kwàm Alweenà tusse.
"'iêr Schout," spràk ze, 'uir 'àànd toênend, "kènde gà dèèze rieng?"
Den oangesproukene bekèèk 'em nen oêgembliek èn moempelde verboasd:
" 'et 'àrtougelàk woapen! 'oo gerokte dèès klainoud ien aa beziet?"
" 'et Weer geschoengke duir de 'àrtogien vàn Boergongdië on m'ne vreengd, de riedder vàn Stràziêle, diên 'uir ien 't Vraibos 'et lèêve gerèd 'èè. Z 'èè gezèè, dàd oep vertoên vàn diê rieng eederen ouver'àdspersoên ongs z'n 'ulep zal verliêne!"
De Schout wèngde z'n aige toet Jàn èn vroog oep iêrbeedegen toên:
" 'èm Iek de iêr te sprèèke toet de riedder vàn Stràziêle?"
"Joa, dee iêr 'èdde."
"Geleef mà dàn te verontschuldege. 'od ek oep vuir'àànd gewèète, wee dà ge zè......"

"Men'iêr de Schout, iek wiest nie, dàt de rèchtvèêrdeg'àd vàn en zoak àf'àngt vàn de stàànd vàn de persoêne..."
Den ouver'àdspersoên kèèk iênegsziengs verlèègen èn stotterde:
"Nàteurlàk...... Nàteurlàk... Mor iek miênde dà...... oemdàt diên aawe ne joud ies...... dà..."
"Ne joud ies ne mèngs gelàk en àànder, men'iêr de Schout! 'à 'èèd en 'àrt gelàk iek èn gai! 'à ies geveuleg voer pain èn smàrt, gelàk eederiên!"
Èn mè' veràchtieng rongdoem 'em bliekkend, vervolegde 'em mè' loidkliengkende stèm:
"Iek viengd 'et doem, gemiên èn laf mè' vuile nen aawe, wèèrloêze màn oan te vallen èn te mies'ààndele, zongder te wèète, of diên aawe, wèèrloêze màn schuldeg of onschuldeg ies. Mainen 'ongd 'èè miêr 'àrt dàn al dee rèèkels te soame!"
"Diê joenge snoiter sprèkt wèl boud! Dàd ies zèèker, oemdàt 'em z'n aige ongder de beschààremieng vàn de Schout dèngkt," reep ne ruisàchtegem biên'aawersgezèl.
Jàn wèngde z'n aige toet de màgiestroat èn spràk oep noadrukkelàken toên:

"'iêr Schout, g 'èt g'oêrd, wà dàt diê groêtem bullembàk dor zèè. Wèl, iek wil 'em en lès gèève, die 'em nie ràp zal vergèète."
"Mor, 'iêr riedder," flësterde den oangesproukene, "woroem oe noêdeloês on 't gevoar bloêtstèlle? Diê kèêrel ies ne vèchtersboas, diê der e groêt plezeer zou ien viengden aa kliêdai èn oe zèlef te beschoadege. Volegt dus maine road......"

Gedeurende dà gesprèk wàs de joengker stillekes àchteroit gewèèke. Oep 't oêgembliek, dàt 'em tusse 't volek miênde wèg te sloipen, weer 'em duir Doukus bà zene kroag gegrèèpen en, trots z'n tèègespàrtele, toet bà de Schout gebrocht.
"Dèèzen 'iêr wou z'n beeze pàkken, èn dà doode nie, wànniêr dà g onschuldeg zè," spràk Doukus.
"Joengker," verkloarde de Schout, "ge zult mà nor 't road'ois volege."
"Iek? Nèè! Iek wil nie! Iek zal......"

Oep en tiêke vàn de màgiestroat weer 'em oemriengd duir de gerèchtsdeenors.
"Go mèè," zèè naa de Schout tèège Jàn.

"Hèè," reep dem biên'aawersgezèl, "de vrèmde snoos'oan viengdt 'et geroadzom on de zai vàn de Schout te blaive! Gelukkeg voer 'em, àànders zou ek z'n 'ouzen ies àfgestroept 'èmme!......"
"Men'iêr!" spràk Jàn toet de màgiestroat, "iek verzeuk oe nen oêgembliek te wàchte. 'et zal ouvereges nie lààngk deure."

Dernoa Alweenà zàchtjes oepzai stoêtend, gieng 'em rècht oep z'n oitdoager àf. Diê làchten 'ounend, stroepte z'n maawen oep èn zèè:
"G 'oudt er dus on, dà k oe voer oe broek gèèf?"
"Gelàk dà ge zee."
"Dàn zal ek oe nie lààngk loate wàchte, vreengdsje!"
"Oepperbèst! Begient mor."

Dem biên'aawersgezèl leep oep Jàn too èn grèèp 'em oem 'et mieddel, mè' 'et dool 'em oep de grongd te goeie. Toet eeders verboazieng gelukte 'et 'em nie z'nen tèègestàànder mor nen oêgembliek te doeng wààngkele.
"Alle deuvels!" gromde 'em woodend.
" 't Schaint nie nor oê wèngs te gon, motje," spotte Jàn. "Komoan, èlk z'n buirt!" Dà zèggend grèèp 'em dem biên'aawersgezèl bà z'n bois èn z'ne gërdelreem vàst, weerep 'em mè' ne zwoi ien d 'oêgte, vieng 'em trug oep, ploeide 'em dernoa mè' onwèèrstoanbore kràcht ouver z'n knee èn diêlde 'em en duchteg pàk sloag oep z'n bille too. De kèêrel 'oilde èn kroengkelde vàn de pain. Aindelàk noaderden Alweenà èn lèè 'uir 'àànd oep Jàn z'n schaawer.
"Schiêd oit, vreengd," smiêkte ze. "De kèêrel ies nà genoeg getuchtegd."

Jàn kniekte gliemlàchend èn smèèt dem biên'aawersgezèl vàn 'em àf.
"'iêr Schout," zèè 'em tèège de màgiestroat, diên 'em mè' iêrbeedege bewongderieng oankèèk, "viengde nie, dàt dèès mieddel vààrrewèg 'et bèsten ies oem zoê 'n snoovers de mongd te stoppe?"
"Joa, 'iêr," wàs 't antwourd, "mor nie eeder zou 'et oep dezèlefde màneer kunnen oanwengde! Naa begraip ek oek, woroem dà gai 'et gedààrefd 'èt às verdèèdeger vàn diên aawe joud oep te trèède!"
"Iek 'oup, 'iêr Schout, dà gai 'em zult rècht loate wèèdervoaren èn 'em èn zijne dochter ongder oêw 'oêge beschààremieng nèème."
"Iek beloêf 'et oe!"

Dàt de lèèzer 'et mà toolot ien briêë trèkken en ouverziecht te gèève vàn den toostàànd vàn de joude taides de mieddeliêwen ien wèstelàk Uiroupà.

Sèèdert 'un verspraidieng weere z ouveral mè' àfkiêr be'ààndeld. Ien Fràànkràk ongder de regèèrieng vàn Loudewaik de Joenge wilde mèn ze oitrooien; 'et wàs St-Bèrnàrdus, diên às 'unne verdèèdeger oeptràd. Filieps Ougust verbànde ze oit z'n stoate, mor leet ze der loater trugkiêre. Loudewaik de VIIIe verboud 'un oep intrèst te liêenen èn ne zèègel t 'èmme. Filieps de Schoêne schèèn 'un iêst 'iêl genèège, mor verbànde ze loater. Dà zal gewies gewèst zèn, toeng dà z 'em nie miêr wilden of konden liêne. Ge wèt, dàt diê kuinieng, toeng dà z'n schàtkiest lèèg wàs, z'nen toovlucht nàm toet 'et vervalse vàn de mungte. Z'ne zuing, Loudewaik de Woolege, leet ze loater ien z'n stoate trugkiêre. 'et Volek wàs zoeziêr tèège de Israëleete iengenoume, dàd 'et 'un vervolegde gelàk wilde deere!

Ien de miêste stèède moeste de Jouden àfzongderlàke kwàrteere bewoêne, die ze mor oep bepoalde eure mochte verloate. Oep 'un bërst èn oep 'unne rug wàz àz 'èrkènniengstiêke e weel vàn gèêl stof genoid. Ze mochte voer 'un kiengdere gien kriestene voedsters nèème; 'et wàs 'un ten strèngste verbouden 'un aigen ien de rieveere te boade; voer 't miengste vergraip weere z ien de kààreker gegoeid. Às ze ter doêd veroêrdiêld weere, 'oeng mèn ze oep tusse twiê 'ongde! Ze mochte gien kààrekelàke vuirwààrepe, gien ploogaizers, gien nàtte of bebloode kliêdiengstukken ien pàànd nèème. De groête 'iêre mokte der gien gewèètesbezwoar ien 'un 'oaven oan te sloagen èn noa 'un doêd àz algemiênen ààrefgenoam oep te trèède.
Gelàk dà ge zee, bèste lèèzer, wàs den toostàànd vàn die ongelukkege vààrre vàn benaidenswèêrdeg. Iek dèngk oek wèl, dà gai, èn iek oêk, Jàn z'n kroaneg oeptrèède ten volle zult gookuire.
 

Jàn zongder Vriês XVIII

't Weer mieddàg èn den 'oênger dèè Jàn oitzeeng nor nen 'ààrbààreg. Aindelàk vongd 'em er iêne nor z'ne zien ien iên vàn de stroate, die oep 't màrtplain oitleepe.

"Iek stèl vuir," spràk 'em, " 'eer ongzen ààngker oit te wààrepe. Voleges dà k oep 't oit'àngbord zeeng, ies er 'eer èèten èn driengke nor kuis te kraige. Oek dèngk ek wèl, dàt de wèêrd, miets 'em te betoale, ongs slopkoamers zal bezërege. Doukus, ies ongs bërs nog gespèkt?"
"Joawèl, Jàn. Me beziette nog e poar goudstukken èn nog ne volle grèèp zilvere gèld."
"Vëroit dàn mor!"

Ze troade de roime gelàgkoamer biennen èn noame plëts bà iên vàn de groête, aiken'oute toafels. Jàn èn Wànnà zoaten oep de bààngk tèège de meur, Doukus èn Alweenà oep stoolen on d ouverzaide. Schol 'ad z'n aige ongder toafel nèèrgezèt èn lèè zene zwoare kop oep de schoêt vàn 't màske oem duir 'uir gestriêld te wëre.

"Wà màg iek oe vuirzètte, vrèmdelienge?" vroog de wèêrd.
"W 'èmmen allemol groêten 'oênger," verkloarde Jàn. "Brèngd ongs dus èèten èn driengke voer zès.
"Voer zès? Ge zè mor mè' veere!"
"Mies, vreengd! De vèfde ziet ongder de toafel èn kàn èète voer twiê!"
"Leeven 'èèmel!" reep de wèêrd, toeng dàt 'em Schol ien d oêg krèèg, dàd ies gienen 'ongd, mor wèl e kalef!"
"Zërgt dus mor, 'em goo te bedeenen, àànders èt 'em de schoutel èn al mèè oep," làchte Jàn.
" 'à Zal z'n poart 'èmme," spràk de wèêrd. "Alliênlek zou ek wèl wille wèète wee vàn olle voer 'em betolt."
"Begrèèpen, 'ospès," zèè Doukus. "Ge zè ne vërziechtege kèêrel!"
"Dà zèn ek wèl verpliecht te zain! Sèèdert dàt de stàd vol kraigsvolek ies, 'èmme z 'eer almàchteg vuil g'èèten èn gedroengken, èn gebrouke derbai, mor waineg betold! Àz dà lèèventsje nog en wèèk oep dezèlefde voot voêrtdeurt, zal ek verpliecht zèn m'nen 'ààrbààreg te sloite!"
"Voer ongs 'oofde giene vriês t 'èmme, 'ospès. Wai zèn gewoên te betoale, oep vuir'àànd te betoale! Nèmt er oit, wà dà ge dèngkt, dà wà oe schuldeg zèn, voer 'etgèèn dà g ongs go vuirzètte!"

Bà dee wourde oupende 'em z'n bërs.
De wèêrd mokte en kërte berèèkenieng oit 'et 'oêfd, nàm dernoa ènege gèldstukken oit de bërs, dààngkte èn spoeide z'n aige nor de kuike.

Wainegen taid noadieng stoeng de toafel gedèkt. Mooder Wànnà èn Alweenà, oangespourd duir de goeien èètlust vàn Jàn èn Doukus, leete 'un aige de spaize goo smoake. Zoe 'iêrlek 'odde de twiê vraawe sèèdert làngen taid nie g'èèten. Schol, diê ienderdoad en dobbel pouse gekrèègen 'àd, wèêrde z'n aige zoe dàpper mè' klaawen èn tàànde, dàt 'em lààngk vuir d àànder gedoan 'od.

Mieddelerwail woare der miêrdere gàste biennegekoume, worongder en teengtal kraigsleede, die 'un aige vàn d àànder ongderschaidde duir 't rumoor, dà ze mokte. On 'un kliêdai te zeeng, woaren 'et gien gewoên saldoate, mor wèl èèdelleeden èn offeseere.
Iêne vàn 'un 'od 'et gezèlschàp ien d oêg gekrèègen èn reep vroolàk:

"Bà Soatànz 'oures! Iek zou bà die loidsjes wèl willen on toafel ziette! Àz ek zeeng èète, kraig ek 'oênger!"
"Hei, Mèrville," làchte z'n kàmeroade, "wee belèt 'et oe?"
"Dàd ies woar oek," miênde Mèrville. "Èn dàn, 'et zal voer die dërepers en iêr zèn mè' nen offeseer vàn ongzen duirluchtegen 'àrtog on toafel te ziette!"

'à Stoeng oep èn gieng z'n aige on den ààndere kàànt vàn Alweenà zètte. Die schouf iênegsziens bevriêsd 'uire stool oepzai.
Den offeseer, diet zeengde, schout ien ne raawe làch èn reep:

"Alle deuvels! Zoude nie zègge, leef kiengd, dà k oe schriek ienboozem! Kom, gèft mà oên bèèker! Iek wil oep oe gezongd'àd driengke!"
"Men'iêr," spràk Jàn oep kalemen toên, "al wàd 'eer oep toafel stoa, ies duir ongs betold!"
"Dès te bèèter, knoap! Mor iek 'èm oe oem die ienliechtieng nie gevroagd."
"Èn wai, men'iêr, 'èmme oe nie oitgenoêdegd oem 'et beer te koume driengke, dàt duir ongs betold weer."
Den offeseer kèèk de sprèèker en poês oit de 'oêgten oan.
"Ge sprèkt wèl stout, knoap," zèè 'em oep raawen, onbeschomden toên, "èn iek verzeuk oe oê mongd te 'aawe. Iek wil driengken oep de schoên oêge vàn dèès leef màske èn, bà alle Sàànte, zai zal mai beschaid doeng!"

'à Strèkte zenen ààrem al oit oem Alweenà te oemvàtte.
Mor plotselieng trok 'em z'n 'àànd trug. Tussen 'em èn Alweenà 'àd Schol z'n aige oepgeriecht. Den 'ongd kèèk den offeseer zoê draigend oan, dàt diên onwillekuireg trug schouf. D àànder 'iêre, dee dà gezeeng 'odde, schoaterden 'et oit vàn plezeer. Duir dà làchen ien z'n aigeleefde gekwètst, sproeng Mèrville rècht èn reep mè' verbolegen stèm:

"Vàn wee iez dà lilek biêst?"
"Men'iêr, ge schaint nie vuil vàn 'ongde te kènne," verkloarde Jàn, "àànders zoude vàst nie bewèêre, dà Schol e liêlàk biêst ies."
"Dus, diên 'ongd ies vàn aa?"
"Joa."
"Roept 'em dàn bà aa, of..."
"Iek zal mè' 'em vàn plëts verwiessele," ààntwourdde Jàn, vàn àchter de toafel koumend. "Alweenà, zèt oe nèffen oe mooder, èn gai, brààve Schol, blèft bà oe miêsterès!"

't Màske ge'oêrzomde, grèèp Schol bà z'nen 'alsbàànd èn zètten 'uir aige nèffe Wànnà, terwail dà' Jàn doêdbedoard 'uir plëts iennàm.
"Zee zoê, men'iêr," vervolegde 'em 'iêl kalem, "naa kunne me bèèter klàppe."
"Hèè, Mèrville," làchte z'n màkkers, "'t wild ies boite schot! Diê knoap ies oe te sliem gewèst! 'a'a'a!"

Zjust gelàk 'et pèêrd staigert, wànniêr 'et 't spour vàn de roiter vult, zoê oêk vloug de kraigsmàn oep bà 'et spotgelàch vàn z'n gezèlle. Woodend sloog 'em mè' z'n vëst oep toafel èn bulderde:

"Bà Soatànz 'oures! ies 't oit loemp'àd, knoap, dà g 'eer komt ziette; of ies 't..."
Jàn kèèk den offeseer oan mè' den aigenoardege gliemlàch, diê we al kènnen, èn ààntwourdde:
"Oit loemp'àd ies 't nie, 'iêr. Iek dèè 'et mè' 't ienziecht, oe te belètte der iên te begoan."
"Dàd ies roak, Mèrville!" reepen d offeseere, dee de zoak 'iêl vermoakelàk vongde.
"Onèèdele knoap!" schriêde diê, z'n 'àànd on z'nen dolek sloagend.

"Naa vergiest oe voer den twiede kiêr! Derzjust miênde gà 'et rècht t 'èmme main verloufde te muigen oanroaken, èn naa noemde mà ‘onèèdele knoap’. Giestere wàs ek dà nog, mor sèèdert dèèze morgend zèn iek 'et nie miêr."
"Zoê," sieste Mèrville, "èn wà zèdde dàn wèl sèèdert dèèze morgen?"
"Dèèze morgend 'èèt den 'àrtog mà riedder gemokt."
" 'à'à'à'! riedder gemokt! Mè' de slàg ien de nèk of mè' de loars ongder de lèngde?..."

Bà 't 'oêre vàn dee belèèdegende wourde begonne Jàn z'n oêge te fliekkere. 'à Bedwoeng z'n aige pertàng èn ààntwourdde bedoard:
"Iek wèèt nie, 'iêr, 'oo ze aa riedder gemokt 'èmme. Bà mai gebuirde 'et mè' den dèègenslàg ien den nèk!"
Plotselieng vàn toên veràànderend, vervolegde 'em:
"Èn naa men'iêr, verzeuk iek oe ongs gerust te loate, wànt ge begient mà vriêselàk te vervèèle!"
"Wà!"
"Èn wee mai vervèlt, smait ek boite!"

"Vervloekte loat!" schriêde de kraigsmàn. Woodend rukten 'em z'nen dolek oit de schèède èn grèèp mè' d àànder 'àànd ongzen 'èld nor de kèêl. Z'n moêrddoadeg oepzèt weer duir de vlug'àd vàn Jàn veraideld. 'et Volegenden oêgembliek stoenge de twiê mànne tèègenouver mekàànder, de baide ààreme vàn Mèrville bedwoenge duir d aizere vëste vàn z'nen tèègestàànder.

Oanval èn verdèèdegieng woare zoê ràp gebuird, dà ze mor iên èngkel 'ààndelieng schèène te vërme. De vraawe woare doêdsbliêk oepgerèèze. Doukus 'od nog taideg Schol bà z'nen 'alsbàànd kunne graipen èn 'od naa de grutste mooite oem 'et deer te belètte oep Jàn z'nen oanvaller too te sprienge. D offeseere woaren iensgelàks oepgerèèze.

"Men'iêre," spràk Jàn, "golle woard allemol getoige, dàt diê màn mà belèèdegd èn oangevallen 'èè! G 'èt g'oêrd, dà k 'em verwiettegd 'èm, dà k 'em zou boite smaite! Golle go nà oek getoige zèn vàn de mànèèr, woroep dà k me wourd 'aa!"
"Jàn! Jàn, doêd 'em nie," smiêkte Alweenà mè' gevaawen 'àànde.
"Zè gerust, liefste! Iek wil 'em èngkel e lèske gèève," làchte Jàn.

Dàt dee wourde d offeseere verboasde, be'ooft gien betoêg. Den 'iêr vàn Mèrville stoeng bà z'n vreengde bekènd às ne stààreken, onversoagde vuirvèchter. 'un Verboazieng stèèg ten top, toeng dà ze zoage, 'oo dà Jàn 'em nèèr drukte, dernoa bà z'n lèêre gërdel grèèp, den èèdelmàn bouve z'ne kop stàk, nor de duir leep èn 'em oep stroat weerep.

Toeng dàt 'em z'n aige oemdroide, stoenge d èèdelleeden oep één lain, den dèègen ien 'un 'àànd.
"Men'iêr," spràk iên vàn 'un oep ààrenstegen toên, "g 'ad 'et rècht den 'iêr vàn Mèrville te doêde, oemdà ge duir 'em oangevalle woart. G 'èt dà nie gedoan, mor 'em be'ààndeld oep en mànèèr, die dà wai, z'n vreengden, nie muige gedoêge. Verdèèdegd oe dus, wànt wai gon oe oanvalle!"

"'iêre," wàs 't kalem ààntwourd, iek èm altëd gedocht, dà nen èèdelmàn z'n aige altëd às nen èèdele màn moest gedroage. 'à, diê dor oep stroat lèè te spàrtele, 'èèt dà nie gedoan. Dès te ààreger voer 'em. Iek verzeuk oe dus giene straid oan te gon, diê alliên noêdlotteg voer oe kàn zèn. 't Zou mà spaiten oe oem zoê'n neetege oêrzoak te moete doêde."
"Verdéédegd oe!"
"Gelàk dà ge wilt, 'iêre."

Ongder 'et oite vàn dee wourden 'od Jàn e poar zwoar stoole gegrèèpen èn zwoide ze bouve z'ne kop. Doukus 'od vàn lèêr getrokke, beraid oem stoêt voer stoêt, 'aaw voer 'aaw te gèève. Mè' z'n vraie 'àànd bedwoeng 'em Schol, diê bliekkertààndend èn mè' oepgerèèzen 'oaren oep de vaiànd wilde toovleege.

't Wàs e vriêselàk oêgembliek. De miengste oanvallende bewèègieng vàn d offeseere zou 'et oanvàngstiêke zèn vàn e verschriekkelàk bloodbàd. Wèl ies woar wàs 't vuirdiêl vàn 't oantal èn vàn de woapes làngst de kàànt vàn d offeseere, mor wà gàf dà tèègenouver kàmpioonen às Jàn, Doukus èn Schol?
Iênsklàps wèèrkloenk er pèêrdegetràppel oep de stroatstiêne. De duir weer oupegegoeid èn verschillege persoêne troade bienne.

"Wà gebuirt er 'eer?" kloengk en gebeedende stèm.
"Den 'àrtog!" moempelde d èèdelleeden onthutst.
"Wèg die zwèêrde!" beval 'em. Plotselieng krèèg 'em Jàn ien 't oog.
"Bà St. Àndrees! Zèdde gai 'et wèr, vervloekten drieftkop?"
"Gelàk dà ge zee, 'iêr 'àrtog."
"Iek màg 'et gèêre laide, dà g oe vriêselàke kràcht gebrëkt oem bàndeeten oit te rooie, mor nie, dà ge ze oanwèngdt oem mai vàn m'n bèste offeseere te beroêve! G 'èt den 'iêr vàn Mèrville al kruipel gemokt èn dàd ies al miêr dàn genoeg, riedder vàn Stràziêle!"

Èn z'n aige toet de verboasde èèdelleede wèngdend, gieng 'em voêrt:
"Maine 'iêre, dààngkt de Vërzeeneg'àd, dee mà làngst 'eer veurde. Zongder main tussekomst 'àd gienen iêne vàn olle dèèzen 'ààrbààrg lèêvend verloate!"
"Ou'ou!" moempelde d èèdelleede.

"Main 'iêre," spràk den 'àrtog oep strèngen toên, "golle kènt oên tèègestàànder nie! Iek wèl! Ze noomen 'em Jàn zongder Vriês èn diê noam droagt 'em messchien mè' miêr rècht dàn iek zèlef! Wà gàf er oanlaidieng toet diên twiest?"

"Dà zal ek oe zègge," ààntwourdde Jàn. "Den 'iêr, duir mij oep stroat gegoeid, 'àd m'n verloufden èn mai belèèdegd. Dèèz 'iêre kunnen 'et getoige. Toeng dàt 'em mai dernoa mè' z'nen dolek wilde oanvalle, wàs ek wèl verpliecht d 'àànde oit de maawe te stèèke. Mor naa woare dèèz 'iêre vàn oêrdiêl, dà k mainen oanvaller nie oep zoê 'n màneer 'àd muige be'ààndelen, oemdàt 'em èèdelmàn ies. Vàn 'un stààndpungt beschoud kunne ze messchien gelaik 'èmme; oek droag ek 'un dorvoer gien wrok too..."

"Fliengk gesprouken, riedder!" reep den 'àrtog ver'uigd. "Main 'iêre, noa de wourde, die ge derzjust g'oêrd 'èt, kàn nieks oe nog belètte de riedder vàn Stràziêle às kàmeroad te begroote. Wànniêr dà wai d Èngelsen ien Slois zullen oantàste, zulde zeeng, wee dàt 'em ies èn wà dàt 'em kàn! èn dàn zal eeder vàn olle besèffen on wèlek gevoar golle oe vàndoag bloêtgestèld 'èt! Volegt mà naa, riedder! èn gai oek, joengelieng!"

Die lèste wourde woare on Doukus geriecht.
"Mor m'n verloufden èn 'uir mooder, 'iêr 'àrtog?"
"Oe verloufde? Dà z ongs volege; d 'àrtogien zal voer 'uir zërege. Volegt mai!"
 

Jàn zongder Vriês XIX

En muingd ies er verloêpe sèèdert dà Jàn ien Dieksmoiden oankwàm, en muingd vol gewiechtege gebuirteniesse. D 'àrtougelàke bèngde zèn tèège Slois oepgerukt. Jàn 'èè wongdere vàn dàpper'àd verriecht. Z'n vermèètel'àd èn z'n boitegemiêne liechomskràcht slooge d Èngelse mè' zoê 'ne schriek, dà ze bà z'n noaderieng oep de vlucht gienge gelàk làmmekes voer de wolef. Noa d ouverwiennieng weer 'em duir 'iêl 't lèèger toogejoicht.

Ien Brugge truggekiêrd, riechtte den 'àrtog pràchtege fiêsten ien ter iêre vàn ongzen 'èld. Làngst alle kàànte weer 'em geproamd diengst te nèèmen ien 't lèèger, mor 'oo schietterend de tookomst oek wàs, dee z 'em vuirspeegèlde, toch wèès 'em èlek vuirstèl vàn der 'àànd. 'à wilde nor z'n Groetsje trugkiêren èn mè' Alweenà traawe. Dà lèste goeng zoe gemàkkelàk nie, wànt voleges de wètte vàn 't riedderschàp mocht nen èèdelmàn gien 'aawelek oangon mè' en onèèdele. Oemdà Jàn onverzèttelàk blèèf, moest den 'àrtog wèl toogèève. Oem 'et aawelàk muigelàk te moake zongder de wètte vàn 't riedderschàp te krèngke, weer Alweenà, oep oanroie vàn d 'àrtogien, vàn te veure toet den oadelstàànd ver'èève. 't Aawelàk weer ien Brugge mè' groête proal gesloute. 'iêl 'et hof èn al d offeseere woare bà de plèchteg'àd tèègewourdeg. Ènege doage noa 'et aawelàk verleet 'et joenge poar Brugge oem nor Ààntwààrepe trug te kiêre.

Alweenà èn 'uir mooder, allebai gekliêd gelàk de vërnoame doames vàn diên taid, zoaten ien en pràchtege koets, getrokke duir veer stààreke pèêrde. Jàn èn Doukus rèèë der nèffe. Talraike deenors mè' 'et woape vàn Stràziêle oep laifrok èn mààntel volegden 'un. Èn Schol? Diê zàt ien de roime koets bà z'n miêsterès. Zene kop rustte oep 'uire schoêt èn 'à kèèk 'uir vàn taid toet taid mè' z'n verstààndege oêge oan, alsof dàt 'em wou zègge: ‘Wèlnaa, leeve miêsterès, zèdde tevrèède?’ èn dàn striêlden Alweenà 'em èn murmelde:

"Brààven, traawe Schol! We zulle mekààndere noêt verloate!"
Èn às 't pèêrd vàn Doukus oem de iên of àànder oêrzoak staigerde èn den onèrvoare roiter mooiten 'od oem z'n aige ien 't zoadel te 'aawe, dàn bàsten 'em vroulàk èn 'ot 'em plezeer ien de potseerlàke bewèègienge vàn z'ne vreengd.
Oep zèèkeren oavend 'eel de stoot stil vuir en groête pàcht'oove. Ne màn èn e màske troade de bezeukers tèège: boor Stàànse èn z'n dochter 'ilda.
"Zè wèlkom, 'iêre," spràk 'em iêrbeedeg.
"Leeven 'èèmel," krèèt iênsklàps z'n dochter, "zèdde gai 'et, Doukus?"
"Joa, 'ilda," ààntwourdde diê, vàn ze pèêrd spriengend, "iek zèn 'et!"
"Èn gai, boor Stàànse, schènt mà nie miêr te 'èrkènne? Zèn ek dàn zoe 'àrd veràànderd?" vroog Jàn.
"Joa toch...... ge zè Jàn, de vreugere..."
"De vreugeren Ààntwààrepse stroatjoenge!" làchte Jàn.
"Der ies toch wèl rèèden oem oe nie te 'èrkènne! Ge zè naa gekliêd gelàk ne vërnoamen èèdelmàn......"
"Dà zèn ek oek, boor Stàànse! Den 'àrtog 'èè mai riedder gesloagen èn mai d 'iêrlàk'àd vàn Stràziêle geschoengke!"
"Wà zègde?"
"Èn mai èèt 'em vraibreeve gegèève!" joichte Doukus.
"'t 'èèd èngkel vàn Doukus àfg'àngen oem toet de ràng vàn joengker ver'èève te wëre," voogde Jàn der bai, "mor 'à 'èèg 'et nie gewild."
"Wèl, diên doemme kèêrel!" reep de pàchter.
"Nèè, vreengd, ààntwourdde Jàn 'eeroep, 'à 'èèd 'iêl verstààndeg g'ààndeld!
"'oo dà?"
"Me zullen 'et oe vàn noldje toet droike vertèllen, às w on toafel ziette, wànt klàppen èn bàbbele, wànniêr dàt dem boik lèèg ies, goa nie."
"Dàn zulde nie lààngk 'oove te wàchte, wànt iek bràànd vàn ongeduld oem te wèète, 'oo dàt dàd allemol oangekoumen ies!"

De noêdege bevèèle weere gegèève; gien eur verleep er, of 'iêl 't gezèlschàp zàt ien 'et roime woênvertrèk rongdoem de groête toafel. De spaize smokte làkker èn 't schoimend beer mokten algaa de toenge los. Jàn èn Doukus woare buirteliengz on 't wourd; al 'un wèèderwèêrdeg'èède weeren oepg'old. Doukus waidde nàteurlàk oit ouver Jàn z'n 'èldendoade, terwail dà' diê vëral dèè oitschainen, 'oo dà z'ne màkker goandewèg ne fliengke, stààreke kèêrel gewëre wàs, diê, èèvenàs Jàn, vàn nieks èn neemànd nie miêr bàng wàs. Taides de bestërmieng vàn Slois wàs 'em gedeureg on Jàn z'n zai geblèèven èn 'od 'em z'n aige zoeziêr ongderschaide, dàt den 'àrtog 'em às beloênieng toet de ràng vàn joengker 'àd wille ver'èffe. Doukus 'od gewaigerd, oemdàt 'em g'oêrd 'od, dà nen èèdelmàn alliên mè' en èèdel joengkvraa mocht traawe.

"Mor dà ies toch gien rèède," ongderbràk boor Stàànse.
"Joawèl," zei Jàn, "èn zèlevz en 'iêl gèldege."
"Oodà?"
"Wèl 'iêl iênvoudeg, oemdàt 'em zou wille traawe mè' e màske, dà nie toet den oadelstàànd be'oêrt."
"Iez dà woar, Doukus?" vroog de pàchter.
"Joa," ààntwourdde den oangesproukene, terwail dàt 'em roêd weer toet àchter z'n oêre.
"Èn sèèdert wànniêr iez die goestieng bà aa oepgekoume?"
"Sèèdert dà' k bà aa de schoapen 'oodde."
"Wèl, wèl! èn doar 'èdde mà noêt eet vàn gezèè!"
"Dà geloêf ek wèl! Ge zou vol te kwoad gewèst zèn!"
"Ieke?"
"Gai!"
"Èn woroem?"
Naa kwàm Jàn tussebaide.
"Iek zal 'et oe zègge, boor Stàànse," làchten 'em. "Dokus zou wille traawe mè' oe dochter 'ilda..."
"Mè' 'ilda?"
"Joa, às gai dorien toostèmt èn às 'ilda 'em nie afwaist!"

Boor Stàànse wàs duir dee mèèdediêlieng zoedoaneg ien verboazieng, dàt 'em gien wourde vongd oem ze oit te drukke. 'ilda, oep 'uir buirt, weer roêd èn sloeg 'uir oêge nèèr. Jàn kèèk baiden ènege oêgembliekken vroulàk oan èn vervolegde dernoa:

"Dèngkt nie, pàchter, dà Doukus oe dochter onwèêrdig ies! 'à ies ne màn gewëre, diên ouveral mè' oepge'èèven 'oêfd màg verschaine."
"Nen ààreme stoffel ies 'em oek nie, vermiets z'n tàsch mè' goudstukke gevuld ies! èn dàn, 'èèt 'em nie getoênd, duir 'et oanbod vàn den 'àrtog àf te waize, dàt 'em oe dochter 'ilda ten ziêrste genèègen ies?"
De pàchter wèngde z'n aige toet z'n dochter.
"'ilda," spràk 'em, "gai 'èd 'iêr te besliessen! Wilde gai Doukus toet màn èn dèngkte gai mè' 'em gelukkeg te zèn?"
"Iek 'èm altëd vuil vàn Doukus g'aawe, voader, èn naa dà k wèèt, 'oên groête oepofferieng 'em z'n aige oem mai getroêst 'èè, 'aaw ek nog miêr vàn 'em. Iek wil dus 'iêl gèêre z'n vraa wëre."
"Bràvou!" reep Jàn.
"Alliênlàk stèl ek às vuirwoarde, dà me bà aa blaive woêne."
"Mè' plezeer!" joichte Doukus.
"Dàn iez de zoak volkoumen ien orde," verkloarde Jàn.
 

's Àànderendogs verleet 'et gezèlschàp d 'oove vàn boor Stàànse èn rèè nor 't vèêr vàn Reupelmongde, wordàd 'et 't Schèld ouverstàk. Dor aindegde de lànge zwààreftocht duir de stoate vàn Jàn zongder Vriês, de màchtigem Boergongdiesen 'àrtog. Gelàk dà ge wèt, veel diê, ènege joaren loater, oep de brug vàn Montereau ongder de sloage vàn Taneguy du Châtel, iên vàn d èèdelleede vàn den Dolfain.

Nog dezèlefden dàg, vuir den ‘tàptoo’, beraikte ze de poêrte vàn Ààntwààrepe.
't Wàs nie zongder iênneg ontroorieng, dà Jàn, noa en muingdelànge àfwèèzeg'àd, de stroate vàn z'n geleefde mooderstàd betràd. 'oo groêt dà z'n ongeduld oek wàs oem Mooder Nèèltsje wèèr te zeeng, toch volegde 'em de road vàn Alweenà, die 'em zèè, dàt d aa vraa oep vërziechtege waize toet dà wèèrzeeng moest vuirberaid wëre.

Z 'eele doroem oep de Vraidàgmàrt stil èn noamen 'unnen ientrèk ien d àfspànnieng ‘De Vieoleere’, g'aawen duir miêster Willem Schèppermàn.
En 'alef eur noadeeng verleete twiê joengelienge d àfspànnieng. Den iêne wàs seerlàk gekliêd èn mè' ràpeer èn dolek gewoapend; den ààndere droog en verslèète bois, worongder en èèveziêr verslèèten 'èm; z'n gelàpte 'ouze woare bà mieddel vàn en koêr oem z'n 'uipe bevèstegd. Nietèègestoande dà 't wèèr toamelàk geur wàs, leep 'em bloêtvoets èn mè' ongedèkt 'oêfd.

Wee die twiê joenges woare, 'oov ek nie te zègge. Woar dà Jàn z'n plunje vàndoan g'old 'àd, iez oek nie mooilàk te roie. Boor Stàànse 'àd 'et às oandèngke bewoard, èn Jàn 'àd 'et 'em mè' 'etzèlefde ienziecht truggevroagd.
't dësterden al, toeng dà z 'et Kràbbestrotsje beraikte. Wèldraa 'eele ze stil vuir e liêg, onoanzeenglàk 'oizeke, wordà bouve de duir on en aizere stàng nen oitgedroêgde schol ien de wiengd 'oeng te bèngelen.

"'eer ies 't," flësterde Jàn mè' en vàn ontroorieng bèèvende stèm. "Zè vërziechteg, Doukus!"
"Betroud oep mai, vreengd," wàs 't gedèmpt ààntwourd.
Jàn verwaiderde z'n aige ènege stàppe, terwail dà' z'ne gezèl oanklopte.
"Weedoar?"
"Goo volek, Mooder Nèèltsje!"
De duir weer geoupend èn Doukus tràd bienne. Oanstongs sloup Jàn wèr diechterbai èn plëtste z'n aige mè' z'n oêr tèège de duir.
Mooder Nèèltsje 'od 'uir vètlàmp oepgeliecht èn kèèk dem bezeuker duirdriengend oan.
"Iek kèn oe nie, 'iêrschàp," spràk ze aindelàk.
"Dàd ies wèl muigelàk, mooderken," ààntwourdde Doukus.
"Wà wilde vàn mai?"
"En ienliechtieng. 'èdde gai giene klainzuing, Jàn genoamd?"
"Joa, 'iêr! Kènde gai 'em?" reep de vraa vruigdeg. 'uir aige plotselieng bedèngkend leet z er wàntraawend oep volegen:
"'à Ies nie miêr 'eer! Sèèdert zès muingden èèt 'em de stàd verloate. Às gai duir de Schout gezongde zè, muide gai oanstongs m'n 'ois vàn de zolder toet de kèlder duirzeuke! Wordà m'nen ààreme joenge eeverààns ies, èn zèlefs of dàt 'em nog lèêft, wèèt ek nie."
"Iek zèn nie duir de Schout gezongde, mooderken. Iek koum oe èngkel zègge, dà k oê klainzuing kèn."
"Ge kènt 'em? 'à lèêft dus nog?"
"Joawèl!"
"Èn wor ies 'em?"
"Nie vààr vàn 'eer!"
"Woar? Iek wil oanstongs nor 'em goan, kroipe zèlevz às den àfstàànd te groêt ies voer m'n aa biêne!"
"Dà zal wèl nie noêdeg zèn, wànt Jàn ies zoê diecht bai, dàt 'em 'iêl ongs gesprèk g'oêrd 'èè. Ge 'ooft zèlefs nie iêns boite te gon, wànt... doar ies 'em!"
Oep 'etzèlefden oêgembliek weer de duir oupegegoeid èn Jàn sproeng joichend bienne!
"Groetsje! Leef Groetsje!"
"Jàn! Me kiengd!"

Gedeurende lànge oêgembliekken wèèrkloengke der nieks àànders dàn kussen èn sniekke. Oek Doukus kon z'n ontroorieng nie bedwiengen èn schriêde vàn vruigde.
Aindelàk mokte d aa vraa 'uir aige los èn kèèk z 'uire klainzuing oan.

"M'nen ààreme joenge," spràk ze, "ge schènt nie vuil geluk g'àd te 'èmme, wànt ge zeet er nog èève ver'àkkeld èn verschuird oit às vreuger!"
Jàn begon te làche.
"Joa, Groetsje, dà schènt zoê! Mor iek 'èm nog wèl àànder kliêre, die en bietsje fàtsoengdelàker zèn dàn dèès!"
"Woroem droagde ze dàn nie?"
"Och, Groetsje, oemdà 't zoelààngk gelèèën ies, dà k dèès nog 'èm oang'àd, èn oek oemdà k vuir aa wilde verschaine, zjust gelàk dà ge mà vreuger gekènd 'èt. Mor naa godde mè' ongs mèè, wànt iek 'èm oe en groête, oangenoame verràssieng bewoard."
"Mor, kiengd, zoude nie iêst wàd èète? Iek 'èm dor nog e poar 'èêriengen èn en këst broêd!"
"Nèè, Groetsje, ge goa mè' ongs mèè! Me zulle stràk wèl èète! Kom!"

Ènege oêgembliekken dernoa woare ze wèr boiten èn verwaiderde z 'un, lusteg klàppend, ien de riechtieng vàn de Vraidàgmàrt.
Ongderwèg kwoame ze verschillege persoêne tèège, worongder ènege vàn Jàn z'n vreuger vreengde. Die 'èrkènden 'unne vreugere kàpitain èn begrootten 'em duir loide joichkrèète. Jàn verzwèèg 'un nie, dàt 'em voer goo truggekiêrd wàs, èn dàt 'em nor d àfspànnieng ‘De Vieoleere’ goeng.
Èn toeng dà Mooder Nèèltsje 'em ne stoemp ien z'n zai gàf èn 'em mè' àngstege stèm z'n onvërziechteg'àd verwèèt, begost 'em onduigend te làchen èn verkloarde, dàt 'em de zoak mè' de Schout wèl zou klèêrspienne, joa, dàt 'em de màgiestroat zèlef zou gon oepzeuken, às diê nie toet bà 'em kwàm.
 
Blieksemsnèl wàs duir 'iêl de waik 'et niefs verspraid, dà Jàn zongder Vriês trug ien 't stàd wàs. Verschillege persoêne woaren 'em tèègegekoumen èn 'odde mè' 'em gesprouke. Nàteurlàk woare der ènege brààve zèèle, die 'et oanstongs on Bèlle vàn Jàànsje de Kwiekkel goengen ouverbrènge, mè' de noêdege zienspèèliengen oep de doêd vàn 'uire zuing Thais der bai.

De aa 'oat vlàmde wèr oep bà Bèlle èn ze zwoor bà hoêg èn liêg, dàt de schèlem dèèze kiêr den dààns nie zou ontsprienge. Al lààngk vuir 't mieddàgeur klopte ze, duir getoige vergezèld, bà de màgiestroat oan. Diên 'èriennerde z'n aige nog goo, oep wèleke màneer Jàn de stàd verloaten 'od, èn beneefd wàs oem mè' dem beruchte klainzuing vàn Mooder Nèèltsje kènnes te moake, besloot ien aige persoên de zoak àf te 'ààndelen.

Duir talraike gerèchtsdeenors gevolegd, goeng 'em nor 't Kràbbestrotsje, wordà ziech al en rumoorege miênegte verdroeng. Die wàs ien twiê kàmpe verdiêld: de vaiànden vàn Jàn mè' Bèlle on 't 'oêfd, èn z'n vreugere vreengde. Die lèste, al'oowèl waineg talraik, 'odde vuir 'et vieswienkeltsje post gevàt èn leete 'un aige duir d àànder nie ouverschriêwe. On 'un oitdoagende 'oudieng èn draigende geboare koste gemàkkelàk zeeng, dà ze vàstbesloute woare 'unne vreugere kàpitain mànmoodeg terzai te stoan ien geval vàn botsieng. Naa èn dàn zèlefs zoenge z ien koêr:

Lèêven ongze Jàn, èn 'à màg er wèèze,
Lèêven ongze Jàn, èn 'à màg er zain!
'iep, 'iep, 'oorraa!

't Diengt às eet mààrekwèêrdegz oangestiept te wëre, dàt dàzèlefste leeke, 'oo onbedoidend 'et oek schènt, altëd ien de mongd vàn d' Ààntwààrepenèrs iez blaive voêrtlèêve.

Eedere kiêr às 't volk vàn de Schèldestàd z'n genèègen'àd èn leefde voer ne persoên - èn vëral wànniêr dàt diên oek Jàn 'iêt - wilt loecht gèève, kliengkt dàzèlefste leeke der às ne zèègekrèèt duir de stroate.
Bà 't verschaine vàn de gevriêsde màgiestroat 'eel allen twiest èn gekaif oep oem plëts te moake voer en gespànne niefsgiereg'àd. Eederiên wèèk iêrbeedeg oepzai oem 'em duirtocht te verliêne.

"Oupent de duir!" kloengk 'et gebeedend.
Iên vàn de gerèchtsdeenors volveurde dà bevèl. De Schout tràd bienne gevolegd duir ènegte vàn z'n mànne.
Mooder Nèèltsje wàs alliên ien 't klain vertrèk. Bà 't zeeng vàn de màgiestroat verschout ze, mor 'èrstèlde 'uir aige alràs.
"Vraa, wor ies oê klainzuing?"
"'a ies nie 'eer, men'iêr de Schout!"
"Sprèkte de woar'àd?"
"Iek zwèêr 'et vuir God èn al z'n 'ailege!"
"Vraa, pas oep! Wètte gà 'oo 't gerècht de leede stràft, die 'un aigen on ne valsen èèd bezongdege? Den iêste kiêr wëre z on de schààndpoal gebongden èn eederiên màg mè' voil èn slaik nor 'un goeie! Den twiede kiêr wërdt 'un bouveliep gesplèète! Den dàrde kiêr, d ongderliep! De vierde kiêr wërdt 'un bouveliep àfgesnèèë! De vèfde kiêr, d ongderliep! De zèsde kiêr boote ze 't mè' 't verlees vàn 'un toeng! Naa dà ge dà wèt, 'èr'oal ek m'n vroag: ies oê klainzuing t'ois?"
"Nèè! "
"Zwèêrde gai 'et?"
"Iek zwèêr 'et!"
"Wètte woar dàt 'em ies?"
"Joa."
"Woar?"
"'à wàcht oep mai ien ‘De Vieoleere’ oep de Vraidàgmàrt."
"Bà miêster Willem Schèppermàn?"
"Joa, 'iêr Schout."
"Mor dàd ies iên vàn de vërnomste àfspànniengen vàn Ààntwààrepe!" reep de Schout. "Oê ràkker vàn ne klainzuing zou doar... Oitvluchten, èn àànders nie!"
Èn z'n aige toet e poar deenors wèngdend, goeng 'em voêrt:
"Duirzukt de woênieng! Às 'em z'n aige verzèt, mokte gebroik vàn oe woapes!"
De twiê mànne ontbloêtten 'un zwèêrden èn troade bienne. 't Deurde nie lààngk, of ze kwoame wèr boiten èn verkloarde, dàt er neemànd te viengde wàs.
"Iek 'èm oe gezèè, wordà m'ne joengen ies," spràk Mooder Nèèltsje. "'à 'èè zèlefs beloufd oep aa te wàchten, èn às Jàn eet belouft, dàn 'oudt 'em ze wourd."
"Nor de Vraidàgmàrt!" beval de Schout.
"Nor de Vraidàgmàrt!" 'èr'oalde d oemstàànders. De stoot zètte z'n aige ien bewèègieng. Toeng dàt 'em de Vraidàgmàrt beraikte, wàs 'em al verteengdobbeld, wànt ien èleke stroat, wordàt 'em duirtrok, sloute tal vàn niefsgieregen 'un aige bà 'em oan.
"Jàn zal z'n aige nie loate ienrèèkene," miênde de iênen.
"'à zal z'n aige tèège de Schout nie dààreve verzètte," verkloarde d àànder.
"Zongder gebrouke riebbe zal 't nie àfloêpe," verzèèkerde Jàn z'n vreengde. "Èn às we 'em en 'àndsje kunnen 'èlepe," morde de veuregste 'iêt'oêfde, "zulle me 't nie loate!"

Ongderwijl woare de Schout, z'n volegeliengen èn Mooder Nèèltsje d àfspànnieng biennegetrèède.
Ien de groête àchterzoal stoeng de toafel gedèkt, èn rongdoem die toafel zoate Wànnà, Alweenà, Doukus, de pààdjes èn deenors vàn Jàn, Jàn, allemol ien pràchtkliêdai.
De Schout blèèf verboasd stoan èn weerep dernoa nen tournegen bliek oep Mooder Nèèltsje.

"Vraa," spràk 'em, "g 'èt de spot gedrèève mè' 't gerècht, èn dàt doo neemànd ongestràft! Wàchte, nèmd 'uir ien 'èchtenies!"
Naa rèès Alweenà oep.
"Nen oêgembliek, 'iêr Schout! Wee zukte?"
"Wee dà k zeuk, èèdelvraawe? De klainzuing vàn dèès vraa, ne stroatkàpoeng, diên 'et ongs, ènege muingde gelèèë, 'iêl làsteg gemokt 'èè, èn naa trug ien 't stàd ies. Mèn 'od mà verzèèkerd, dàt 'em 'eer ies, mor..."
"Èn dàd ies oek zoê, kloengk er en 'èldere stèm on 't àànder èngd vàn de zoal."

De Schout kèèk verràst oep. Doar stoeng Jàn, nie miêr ien z'n 'oaveloês plungje, mor ien de pràchtkliêdai vàn èèdelmàn, de vëst rustend oep 't ruisàchteg kraigszwèêrd, 'em duir den 'àrtog geschoengken, èn wormèè dàt 'em ien Slois wongdere verriecht 'od.
De Schout kèèk 'em verbluft oan.

"Wee zèdde gai, 'iêr?" vroog 'em aindelàk.
"Wee dà kiek zèn? Vreuger wàz ek Jàn zongder Vriês, de klainzuing vàn Mooder Nèèltsje oit 'et Kràbbestrotsje, naa zèn 'k dà' nog, mor bouvendieng riedder, 'iêr vàn Stràziêle èn àànder plëtse."
"Gai zè den 'iêr vàn Stràziêle, vàn wee dà ze vertèlle, dàt 'em ien Slois..."
"De Èngelse duchteg ien 'un vèêrwoater gezèèten 'èè," làchte Jàn. "Joa, iek zèn den 'iêr vàn Stràziêle, èn às ge mà nie geloêft, dàn dèngk ek wèl, dàt dèès geschrieften oe zullen ouvertoige."
Dà zèggend ouverraikten 'em de Schout ènegte pèrkàmèngte vàn zèègels vërzeeng. Noa ze gelèèze t 'èmme, ontbloêtte de màgiestroat 'et 'oêfd voer Jàn, èn spràk:
"'t Ies voer mai en groête iêr den iêste te zèn, diên aa, den 'èld vàn Slois, z'n iêrbeedege 'ulde màg beede. Às Ààntwààrepenèr zèn ek fiêr ouver aa!"
"G 'oudt mà dus nie oan, 'iêr Schout?"
"Oe oan'aawe? dàn kon ek èèvegoo den 'àrtog vàn Boergongdië zèlef oan'aawe!"
"Mor de zoak vàn Rèbbe?"
"Rèbbe?"
"Wèljoa, ge zè toch gekoume oem mà oan t 'aawe, oemdà k beschuldegd wër m'ne nèèf Rèbbe vermoêrd t 'èmme."
"Och joa...... 'èdde gai 'em vermoêrd?"
"Nèè! - 'à spèlde spoek oep 't kààrek'of oem mai bàng te moake. Iek docht mè' en ècht spoek te doeng t 'èmme, pàkten 'em vàst èn sliengerden 'em oep de meur. Loater, toeng dà k 'et wiet loake vuir ze geziecht wègtrok, zàg ek mè' wee dà k aigelàk te doeng 'od. Às ek gewèèten 'àd..."
"Goa nie voêrt, 'iêr vàn Stràziêle! Dee zoak iez ien orde!"
"'iêl wèl! Dàn blèft er mai nog slèchs ouver, oe e verzeuk te doeng."
"Lot 'oêre, riedder, èn às ek......"
"De toafel sto gedèkt. Blèft mè' ongs èèten, 'iêr Schout!"
"Volgèêre!"

Toeng dàt de gerèchtsdeenors boite kwoamen èn de toodràcht vàn de zoak on 't volk vertèlde, 'àd er ne plotseliengen oemmekiêr ien de gemooderen plëts. Wrok èn 'oat mokte plëts voer bewongderieng èn giêstdrieft. Às ne rollende dongder kloengk 'et ouver de Vraidàgmàrt:
"Lèêve Jàn zongder Vriês!"
Èn terwail dà' boiten 'et volk joichte, zoeng èn teerde, slout Jàn Mooder Nèèltsje ien z'n ààremen èn flësterde 'uir ien 'uir oêr:
"Groetsje, naa ies 't toch lààngk gelèèë, nie woar?...... Wànniêr kraig ek er wèr iên?"
"Kraige? Wà?"
"En ràànselieng, Groetsjeleef!"
 
È n g d e.

Doanejèl in de liêwekoil

Doanejèl 6, 2-29

Doarius, de Mèèdiër, was kuining gewërre toeng da' Bèlsassaar, de zuing van Nabucodonnosoar (Nebukadnessar), in Chaldèèënlaand vermoêrd weer. Doanejèl was duir diê ze voader ontvoord oit Judèèa èn benoemd tot sjèf van de moagiërs en woarzèggers van Babylounië. 'Em weer gevroagd oem t' ontsaifere, wa' dat 'en onzichtboare 'aand oep de plëster van de meur geschrèèven 'od, noada' ze wain 'odde gedroengke oit de bèèkers, gestoulen oit den tèmpel van Jeruzalèm.

menee – God 'èèt de doage van oe kuiningschap getèld èn der 'en èngden on gemokt;
tekeel – ge zè gewougen èn te loecht bevongde;
oefarsien/perees – oe kuiningkrak is verdiêld èn on de Mèèden èn de Parzen gegèève.’

Den oavend vuir dat 'em vermoêrd weer, 'od 'em nog loaten afkongdege dat Doanejèl as darde in rai zou regèère ouver 't kuiningkrak.

Doarius nam 'et besloit oem 'ongderdtwingteg satroape oan te stèllen ouver 'iêl 't raik. Dorbouve stèlden 'em drai raiksbesteurders oan, van wee Doanejèl der iêne was; on dee drai moeste de satroape rèèkeschap aflègge dat de kuining gin schoi zou laie. De kuinig docht er zèlefs on oem 'em oan te stèllen ouver iêl 't kuiningkrak.

Mor da' koste ze ni verkroppe en ze probeirden eet te vingde voer 'em oan te kloage. Ze koste gin rèède vingde of 'em betrappe oep 'ne misstap, want 'a 'od altëd z'n plicht gedon èn z'n aige noêt loate oemkoêpe.

Doroem goenge ze nor de kuinig mè' 'n dringend verzeuk.
Al de raiksbesteurders van 't kuiningkrak, stad'aawers en satroape, roads'iêre èn goevernuirs zèn van miêning, dat er e kuinigklak besloit moet oitgeveirdegd wërre, wor da'-d-in wërdt vastgelèè, da'-d-èèderiên di de koumende daarteg doage e verzeuk toet 'ne god of 'ne mèngs richt in de plëts van toet aa, maajestat, in de liêwekoil zal gegoeid wërre.

En de kuining stèlde da' zoe oep schrift, dat gin ènkel wèt van Mèèden of Parzen 'et zou kunnen 'erroope.

Gelak as Doanejèl 'oêrde van da' besloit, goeng 'em nor 'ois. In z'n bouvekoamer 'od 'em in de richting van Jeruzalem oupe vèngsters. Dor kneelde-n-'em nèèr, bad mè' z'ne god èn prèès 'em, persees gelak dat da' drai kiêre per dag z'n gewoênte was.

Toeng droenge de manne in z'n 'ois binnen èn vongden 'em gekneeld oep ze matteke.

Dan zèn ze nor de kuining gegon èn ze wèèzen 'em oep 'et kuiningklak besloit èn ze zèèë:

- "Doanejèl, iên van de Judèèse ballinge, sloagt gin acht oep aa, èn oek ni oep 't besloit da' gai oep schrift 'èt loate stèlle; drai kiêre per dag doot 'em ze gebèd."

De kuining kost ni droien of kiêre.

"Dèngkt eron, maajesat, da' gi verbod of besloit da' de kuinig 'èèt-d-oitgeveirdegd, veraanderd kan wërre.

'Iêroep gaf de kuining bevèl oem Doanejèl t' 'oalen èn 'em in de liêwekoil te goeie.

De kuining zèè:

- "Oewe God, diên on aawe kaant sto zal oe rèdde!"

Der weer 'ne stiên gebrocht èn dormèè dèkte ze 't gat van de koil too èn de kuining verzèègelde diê mè zaine zèègelringk èn mè' de zèègelringk van z'n macht'èbbers, oem te ver'ingdere da' eemaand eet zou veraanderen on den toostaand.

En de kuining goeng trug nor ze palais, mor 'a kost ni èète èn ni sloape.

Vreug in de morgend, as 't begon licht te wërre, stoeng 'm oep èn 'a leep hësteg nor de liêwekoil.

As 'em eroan kwam, reep 'em Doanejèl bedroofd too:

- "Doanejèl, deenor van de leivende God, 'eet-d-aawe God, diê zoe 'ard achter aa sto, oe van de liêwe kunne rèdde?"

En Doanejèl zèè tèège de kuining:

- "Maajestat, leift-vd-in iêweg'ad. Manne God 'èè z'nen èngel gesteurd èn de liêwemoile gesloute."

En Doanejèl weer oit de koil oem'oeg getrokken èn 'a 'od gi schrammeke.

Toeng gaf de kuining bevèl de manne te brènge di Doanejèl 'odde beschuldegd èn 'a leet ze soame mè' 'un kingderen èen 'un vraawen in de liêwekoil goeie. Ze woare nog ni good oep den boiëm van de koil gerokt of de liêwe veelen oan en vermërzelden al 'un knouke.

En 'et goeng Doanejèl good af, zolaangk da' Doarius èn Ceerus de Pars kuining woare.

Vollegend ver'oal: D'Arrek van Nouwèè

Den 'Of van Eède

Gèènezis (2,4 - 3,24)

In den taid da' Gotten'iêre oarde èn 'èèmel mokte, grooide der oep oarde nog ginnen iêne stroik èn was er ginnen ènkele plaant oepgeschoute, want Gotten'iêre 'od 'et nog ni loate rèègene oep 't jaard èn der woare gin mèngse oem 't laand te bewaareke;

wèl was er woater da' oit de grongd oepwèlde èn de jaardbojem ouveral nat mokte.

Toeng mokte Gotten'iêre de mèngs. 'A knèèdde-n-'em oit stof, uit jaard èn 'a blees 'em leivesoasem in z'ne nuis. Zoe weer de mèngs e leivend wèèze.

Gotten'iêre lèè in 't oêste 'nen hof oan èn doarin zètte-n-'em de mèngs diê-n-'em gemokt 'od. 'A leet oit de grongd van alle boême oepscheete dee d(at)er oanlokkelak oitzoage, mè' lakker vruchte.

In 't midde van den 'of stoenge de leivesboêm èn dem boêm van de kènnes.

Der ontspringt in Eède 'en riveer, di den 'of bewoatert. Varderduir vertakt z' 'uir in veer groête stroême. Iênen is de Pison: diê loept rongd 'iêl Chawila, 't laand wor da' goud gevongde wërdt. 't Goud van da' laand is èkselèngt, en der is oek balsem'ars en onyx.

De twidde riveer 'iêt Gichon; dèè stroemt rongd 'iêl Nubië.

De darde 'iêt Teegris; dèè loept ten oêste van Aseerië.

De virde tot slot is den Uifroat.

Gotten'iêre brocht de mèngs dus in den 'of van Eède, oem diê te bewaareken èn derouver te woake.

'A 'eel 'em 'et vollegende vuir:
- "Van alde boêmen in den 'of mui'-d-èète, mor ni van dem boêm van de Kènnes; as ge doarvan èt, zuld' onheroopelak staareve."

Gotten'iêre docht: 't Is ni goo dat de mèngs alliên is, ik zal 'nen 'èlëper voer 'em moake, diê ba 'em past.

Toeng vërmde 'a oit jaard ald' in 't wild leivende biêsten èn alde vougels, èn 'a brocht di ba de mèngs oem te zieng wèlleke noame da' de mèngs ze zou gèève: gelak dat 'em èllek leivend wèèze zou noome, zoe zou 'et 'iête.

De mèngs gaf noame on al 'et vèè, on alde vougels èn alde wilde biêste, mor 'a vongd ginnen 'èlëper, diê ba 'em paste.

Toeng leet Gotten'iêre de mèngs in 'nen deepe sloap valle èn swèngst da' de mèngs sleep, pakte-n-'em iên van z'n ribbe wèg; 'A veulde dee plëts trug mè' vliês. Oit de rib dee 'em ba de mèngs 'od wèggenoume, bouwde Gotten'iêre 'n vraa èn 'a brocht 'uir ba de mèngs.

Toeng reep de mèngs oit:
- "Aindelak iên gelak as kik, m'n aige biêne, m'n aige vliês, iên dee "vraa zal 'iête, gebouwd oit 'ne man."

Zoe kom 'et da' 'ne man z'n aige losmokt van ze voader en ze mooder èn z'n aige vastmokt on z'n vraa, wormèè dat 'em iên van lichom wërdt.

Ze leepen alletwiê in 'unnen bloête, mor ze schomden 'un aige ni vër makaandere.

Van ald' in 't wild leivende biêste dee Gotten'iêre gemokt 'od, was de slang 't sluwst (venainëgst).

Dee biêst vroog on de vraa:
- "Is 't woar dat God gezèèd 'èè da' golle van ginnen ènkelem boêm oit den 'of muigt-d-èète?"

- "Me muige de vruchte van alde boêmen èète," aantwourdde de vraa, "balleve dee van dem boêm in 't midde van den 'of. God 'èèt-d-ongs verboie van de vruchte van diên boêm t' èète of ze zèlefs mor oan te roake; doong me da' toch, dan zulle me staareve."

- "Ge zult-d-'iêlemoal ni doêdgon," zèè de slang, "God wèt da'-d-ollen oêge zullen oupegon a' ge dorvan gèèten 'èt, da' golle dan gelak goude zult zèn èn good èn kwoad zult kènne."

De vraa zag nor dem boêm. Z'n vruchte zoage der lakker oit, ze woaren kaischoên ('n lust voer d'oêg) èn ze vongd 'et oanlokkelak, da' dem boêm 'uir wais'ad zou schèngke. Ze plukte-n-e poar vruchte èn z'at ervan. Ze leet 'uire vèngt, diê ba 'uir was, ook preuve.

Toeng goengen alletwiê 'un oêgen oupe èn ze zoage da' z' in 'unnem bloête stoenge. Doroem mokte ze schërtsjes van vaigebloire.

As de mèngs èn z'n vraa Gotten'iêre duir den 'of  'oêrde waandele, kroupe ze voer 'em wèg tusse de boême.

Mor Gotten'iêre reep de mèngs:
- "Wor zèdde?"

'A aantwourdde:
- "Ik 'oêrden 'oe in den 'of èn ik weer bang oemda' 'k ma ni bloêt wil loate zieng; doaroem 'em 'k ma wèggestouke."

- "Wee 'èèt-d-oe gezèè da' ge bloêt sto? 'Edde soems van dem boêm gèète, worvan da' 'k oe verboien 'od oem t' èète?"

De mèngs aantwourdde:
- "De vraa di ge gemokt 'èt oem ma bai te ston, 'èè' ma vruchte van dem boêm gegèève èn toeng 'em ik ervan gepreufd."

- "Woroem 'èdde da' gedoan?" vroog Gotten'iêre on de vraa.

En ze zèè:
- "De slang 'èè' ma mislèèje èn toeng 'èm 'k ervan gèète."

Gotten'iêre zèè tèège de slang:
- "Vervloekt zèdde, da' ge dèès gedoan 'èt, 't vèè zal oe vanaf naa maje, wilde biêste gon uit oê wèg; oep oêm boik zulde kroipe, ge zult oe lèève laangk stof freite. Vaiaandschap sticht ek tussen aa èn de vraa, tussen 'uir noageslacht èn da' van aa, ze sloage oewe kop toet moos, gai bèt in 'unnen 'eel."

Tèège de vraa zèè 'em:
- "Aa zwangerschap moak ik toet 'ne zwoare last, zwooge zulde a ge boart. Ge zult oewe vèngt begeire, mor 'a zal dem boas ouver aa spèèle."

Tèège de mèngs zèè 'em:
- "G'  'èt gelësterd nor oe vraa, g' 'èt gèète van dem boêm diên 'k verboien 'od. Vervloekt is 't veld voer wa' da' ge gedoan 'èt, zwooge zulde oem ervan t' èète, oe 'iêl leive laangk. Doures èn distels zullen er grooie, toch moette van z'n gewassen leive. Zwiête zulde voer oe broêd, totda' ge trugkiêrt toet de grongd, woroit da' ge zè genoume: ge zè stof, toet stof kiêrde trug."

De mèngs noemde z'n vraa Eèva; z'is de mooder van alde leivenden gewërre. Gotten'iêre mokte voer de mèngs èn z'n vraa kliêre van biêstevèlle èn dèè ze 'un oan.

Toeng docht Gotten'iêre: "Naa is de mèngs on ongs gelaik gewërre, naa 'èèt 'em kènnes van good èn kwoad. Naa wil 'k vuirkoume dat 'em oek vruchte van de leivesboêm plukt, want as 'em dee oek zou èète, dan zou 'em iêwëg leive.

Doroem steurde 'em de mèngs wèg oit den 'of van Eède oem de grongd te gon bewaareke, woroit dat 'em was genoumen.

En noadat' 'em 'em 'od wèggejoagd, zètte-n- 'em on den oêstkaant van den 'of van Eède de chèèrubs èn 't ouver èn 't wèèr flitsende, vlammende zweird. Ze moeste de wèg nor de leivesboêm bewoake.

Vollegend ver'oal: Doanejèl in de liêwekoil

Darde baibelver'oal: Simson èn Delila

(Richters 13-16)

Vanheir dèèje d'Israèleete wa' da' slecht is in d'oêge van Gotten'iêre. Doroem lèèverden 'A ze fiêrteg joar laangk ouver on de Filistaine.

Oep zèèkeren dag verschèèn der 'nen èngel on de vraa van Manou-ach, dee nog noêt e kingd-t-'od gekrège:
- "Ge zult zwanger wërre èn 'ne zuing oep de wèèreld zètte. Ginne wain ne miêr èn gin onrain èète. Ge mui z'n 'oar ni knippe, want 'a zal as 'nazirèèër on God gewaid zèn."

De vraa boarde 'ne zuing èn ze noemden 'em Simson. (Da's jouds voer 'zonnig') De joenge grooide gelak as koêl.

Oep 'ne kiêr goeng Simson nor Timna. Doar veel z'n oêg oep e Filistains maske. Vroem tois vertèlden 'em dat 'em e Filistains maske-n-'od gezieng èn dat 'em mè' 'uir zou wille traawe.

Woroep da' z'n aawers zèèje: "Ge zou bèèter mè' e maske van ongs aige volk traawe."

Mor da' wou 'em ni. "Ik zieng ze gèère." aantwourdde Simson. Z'n aawers 'odde ni in 't snëtje, da' Gotten'iêre plannen 'od mè' 'em oem de Filistaine dèè voer de momèngt dem boas woaren in Israèl, boite te zweeren.

Simson goeng mè ze voader èn ze mooder oep wèg nor Timna oem d' 'aand van 't maske te vroage. Ongderwèg, as 'em e plaske wou doong in de waingorde, kwam er oepiêns 'ne liêw breullend oep 'em af. Toeng krèèg 'em voer den iêste kiêr de kracht van bouven in ze laif. Mè z'n bloêt' 'aande verschuirden 'em de liêw persees ofda' 't e gaitembokske was.

'A rèpten er mè gi wourd ouver tèège z'n aawers. Ze goenge voert nor 't maske èn ze veel 'em nog altëd in de smoak.

Ni vuil loater dèè 'em de rais nog is ouver, naa oem 'uir toet vraa te nèème. Ongderwèg wou 'em nog is nor den dooje liêw gon zieng. In 't kadoaver 'od-t-er 'ne zwaarem beeje 'ne nèst gemokt èn der zat huining in. Mè z'n bloêt' 'aanden 'olden 'em den uining deroit èn gaf er oek van t' èète on z'n aawers.

Ze voader goeng nor 't 'ois van 't maske. Simson gaf dor e fiêst. Noa de kennismoaking weere daarteg joenge gaste oitgekouze oem nor de fiêst te koumen.

Simson zèè tèègen 'un: "Ik gon olle e grëtsel vuirlègge. As golle binne de zèève doage van dèès fiêst d'oeplossing kènt, dan krègde golle alle daarteg e stèl ongder- èn bouvekliêre van mai. As ge 't ni vingt, dan kraa kik daartig stèllen ongder- èn bouvekliêre van olle."

"Afgesprouken!" aantwourdde ze. "Lot mor 'oêre."

Toeng zèè Simson: "'t Is staarek èn 't verslingdt altaid, naa lèèt er e moal van zeuteg'ad in."

Noa drai doage 'odde ze d'oeplossing nog ni gevongde. Doroem zèèje z' oep de virden dag tèège Simson z'n vraa: "Gai moet oê man oemklappen oem ongs d'oeplossing van ze grëtsel te vertèlle, aanders stèèke w'ollen 'ois im braand. Wa' dèngkte golle wèl? 'Edde golle ongs soems oitgenoêdegd oem ongs te loaten afdokke?"

Oep de zèèvesten dag verklapten 'em d'oplossing on ze vrouke, oemda' z' 'em 'iêl den taid 'od verwèète dat 'em 'uir ni gèère zag. En zai vertèlden 't duir on 'uir stadsgenoute.

Oep diê zèèvesten dag, vlak vuir zongsongdergaangk, stèlde dee on Simson de wèèrvroag:
Wa' zou er zeuter zèn dan huining
En staareker dan de liêwekuining?

"Joajoa," zèè Simson, "gollen èt mè main vèèrs geploogd, aanders woar der noêt ni achter gekoume."

De kracht van de giêst leep wèr duir ze laif en 'a goeng nor Askelon èn 'à mokte dor daarteg man af, nam 'un kliêre mèè en gaf ze on de valsspèèlers.

'A was zoe kwoad dat 'em vroem nor 't 'ois van ze voader goeng. Z'n vraa weer on 'en aander gegèève.

Ni laangk dornoa, in de zoumer, as den taaref raip was, wou Simson z'n vraa bezeuke, mor de voader waigerde da'.

- "Ik was er van ouvertoigd da' ge niks nimmer van 'uir moest 'èmme. Doroem 'èm 'k z' on 'n aander gegèève."

'A goeng wèg èn 'a doecht ba z'n aige: "Ik zal ze kraige, dee Filistaine! Dèèze kiêr valt ma niks te verwaite."

'A strikte drai'ongderd vossen èn 'a lèè fakkels kleir. De vosse bongd 'em twiê on twiê oniên, altëd mè 'ne fakkel dertusse. Toeng stak 'em de fakkels oan èn steurde de vosse de kourevèlde van de Filistainen in. Zoê stak 'm alles in de fik, ni alliên de koureschouven èn 't koure da' nog oep den akker stong, mar oek de waingorden èn d'olaifgorde.

As ze derachter kwoame, da' Simson 't gedoan 'od, oemda' ze schoêvoader 'em z'n vraa 'od afgepakt èn 'uir on en aander 'od gegèève, stoake ze ze kot in braand èn ai èn z'n dochter blèève derin.

Dor gon 'k 'et ni ba loate zèè Simson. Wroak èn wèèrwroak. En 'a sloog er ongenoadeg oep los èn mokte talloêze slachtoffers.

Doroep veele de Filistaine Judèèa binne oem Simson te zeuken èn oep te pakke. Me willen 'em betold zètte wa' dat 'em ongs 'èè-d-oangedoan.

Toeng goenge drai deuzend Judèèërs nor 't rots'ol van Simson. "Ge wèt toch dat de Filistainen 'iêr dem boas zèn. Me gon oe oitlèèvere. Me bingden oe vast, mor me zullen oe ni doêd-t-doong."

Zoe gezèè, zoe gedoan. En ze broechten 'em nor Lechi, wor da' de Filistaine joichend oep 'em afstëremde.

Dan kwam de kracht van bouve wèr ouver 'em èn mè 'en èèzelskoak, di dor oep de grongd lag 'èèt 'em er deuzend doêdgesloage.

En 'a 'od groêten dërst. "Gotten'iêre, moet 'k 'iêr in de woestain na krepèère èn toch nog in d' 'aande valle van dee onbesnèèjene?" Mor Gotten'iêre leet in de koem van 't dal ba Lechi 't jaard oupebarste èn der kwam woater oit. 'A droengk ervan en 'a kwam trug oep krachte.

Nog twingteg joar 'èè Simson der rechter gewèst.

Oep 'ne kiêr was Simson in Gaza. 'A 'od z'n oêg loate vallen oep e maske van plezeer èn 'a goeng ba 'uir no binne. D'inwoêners van Gaza kwoame derachter dat 'em in 't stad was èn ba de stadspoêrt heelen 'en oantal manne 'un aige kleir oem 'em t' ouvermiêstere. Miêr dèèje ze diê nacht nog ni. Zoe gaa as 't licht wërdt, moake m' 'em e kopke klèngder.

Mor Simson sleep ni langer dan putteke nacht, toeng stoeng 'em oep. On de stadspoêrt gekoume, pakten 'em de twiê duirposte vast, rukte ze los mè duire èn sloitbalk èn al. 'A pakte 't 'iêl geval oep z'n schoeft èn droog 'et wèg, 'iêlemol nor iên van de baaregtoppe tèègenouver Hèèbron.

'En tèdsje loater begon Simson 'en verhouding mè' 'en vraa oit 't Sorèkdal, 'en zèèkere Delila.

De stadsvërste boaje 'uir èleks èllefhongderd sjèkkel zilver, as ze zou te wèète koume, woar da' z'n gewèldëge kracht schoil goa èn wat er moet gedoan wërre oem 'em wèèrloês te moake.

Toet drai kiêre too probeert Delila 'em ze ge'aim t' ontfutsele, mor 'a 'oudt z' altëd voer den oap.
'Ne kiêr geboeid met zèève varse, soepel pèèze, 'nen andere kiêr vastgebongde met neef, ongebrëkte koêre, dan mè' zèèven 'oarvlèchte in te wèèven in 't weefgetaa.

"De Filistaine koume oe-w-'oale, Simson. Wërdt wakker."

Zoe blèèf z 'em dag in dag oit mè' verwaite bestouke toet as 'em 'et nimmer oit'eel.
'A bezwèèk:
- "Nog noêt 'èè-d-e scheirmès m'ne kop oangerokt. Da'-d-is oemda'k vanaf de mooderschoêt as nazirèèër on God gewaid zèn. As 't 'oar oep manne kop wërdt afgeschoure, dan lot m'n kracht ma in de stèèk."

Delila veulde dat 'em dèèze kiêr ni gelougen 'od èn ze leet de vërste zèlef koume mè' 't geld èn in 'un baizain schour ze z'n zèèven 'oarvlèchten af in z'ne sloap.

'A wou oepspringe èn z'n aige lostrèkke, mor 'a wist ni dat z'n kracht 'em verloaten 'od.

De Filistaine stoake z'n oêgen oit èn veurden 'em mèè nor Gaza. In 't prison moest 'em bloem moale. Mor z'n afgeschouren 'oar grooide van aiges vroem bai.

De vërsten 'eelen e groêt offerfiêst ter iêre van 'unne god Dagon. As 't volk Simson zag, woare ze blai dat 'em naa gevange was. 'A moest tusse de zoile van den tèmpel gon stoan, dan konne z' 'em oitlache.

"Zèt me zoê nèèr, da' 'k de zoile worda' den tèmpel oep rust, kan oanroake, dan kan 'k ertèège luine." vroog 'em on de joenge diên 'em laidde. Den tèmpel zat stampvol èn der woare nog zoê 'n drai deuzend mannen èn vraawe oep 't dak gekroupen oem Simson te zieng en 'm oit te jaawe.

Mor Simson reep Gotten'iêre oem 'ulëp èn 'a vroog: "Gèft ma nog iêne kiêr genoeg kracht, dan kan ik me oep de Filistaine wriêke voer m'n oêge."

'A betastte de twiê middeste stuinpileire verzichteg, zètte z'n aige schrap èn reep oit: "Ik staaref èn gollen 'iêr allemoal mè mai." En 'a douwde oit alle macht. Den tèmpel stërtte in èn al d'oanwèèzigen, oek de stadsvërste, weere bedolve.

(Volgende bijbelverhaal: Den 'Of van Eède)