Jàn zongder Vriês XVII

"Àwèl, Doukus, wà' zègd ervàn? 'od oe doaron verwàcht?"
"Nèèje, Jàn, èn gai?"
"Iek oek nie! M 'èmme dus vàndoag ongs dool beraikt! Gai zè giene loat nie miêr èn iek zèn riedder, riedder vàn eet mè' 'n ziêl bai......"
"Riedder vàn Stràziêle," zèè Wànnà.
"Èn wàd' iez dà', mooder Wànnà?
"Stràziêle iez 'n dërep, gelèège tussen 'oazembroek èn Baiël."
"Mor wà kàn 'k mè' dà' dërep oanvànge? Iek 'èm leever de deuzend gaawe stoivers, die d 'àrtogien mà beloufd 'èè."
"Bà den iêsten oambliek schaint dà' vuirdiêleger," làchte Wànnà, "mor iek geloêf, dà 't bèèter zou zèn, às er tusse de twiê te keeze veel, d 'iêrlek'àd vàn Stràziêle te nèème."
"Woroem?"
"Stràziêle ies 'n oanzeenlàk dërep ien 'n vruchtboare strèèk gelèège. 'et Beziet e schoê kàstiêl. Dërep èn kàstiêl wëren aawen aigendoem. On teengden èn àànder belàstienge brèngt d 'iêrlek'àd vàn aiges eeder joar 'n rongde soem oep."
"Die belàstienge kèn 'k, mooder Wànnà. Belàstieng oep de muibelen, oep de grongd, oep de vruchte!.. Belàstieng oep al wà ge mor verdèngke kunt! Àwèl, dee belàstienge zal 'k àfschàffen oep mai rieddergood!"
Wànnà èn Alweenà kèèken 'em mè' groêt oêgen oan.
"Àfschàffe, zegde?"
"Nàteurlek! Dèngkte messchien, dà' kiek vàn 't zwiêt vàn àànder mèngse zou wille lèêve?"
"Mor 't ies toch ouveral 'et gebroik?"
"Dà' kàn mà waineg schille! Àz ek ien Stràziêle koum, zal ek de zoaken oep main màneer rèègele. Iek roop al de boore baiên èn zèg 'un: ‘Vreengden, iek zèn oê neeven 'iêr. D 'oize, dee golle bewoênt, èn de vèlde, die golle beploogt, zèn mainen aigendoem. Iek ver'eur z' on olle. Wààrekt iêrlàk èn mè' vlait. Ies 'et joar good èn d' oepbrèngst nor wèngs, dàn stoade golle mà vàn den ouverschot, vàn den ouverschot, zèg 'k, e zèèker gediêlten àf. Dà' gediêlte muide zèlef bepoale. Sloogt den oêgst tèège, zoedàt er gienen ouverschot ies, dàn stoade nieks àf!"
"Oa, dàd' ies fàbuluis!" reepen Wànnà èn Alweenà. "De boore zullen oe oep 'un 'àànde droage!"
"Èn ies 't joar 'iêl slècht gewèst, dàn zal 'k 'un dorbouvenoep 'èlepe, zoevuil dà k kàn!"
"Dàd' ies 'iêrlàk!" betoigde Wànnà. "Mor iek vriês, dà' ge mè' oe noabeuren ien onmien zult koume, wànniêr dà' ze vernèèmen, 'oo dà' gai, tèège de bestoande gebroiken ien, 'ààndelt. Ze zullen oe den ourlog verkloare!......"
"Dès te ààreger voer 'un knouke," làchte Jàn. "Wee ien mai voarwoater komt, rokt nie zongder boilen èn wongden trug on wal, èn kiêrt zèèker èn vàst gienen twiêde kiêr trug voer de rèst. Ien Ààntwààrepe wiesten de miêste mèngse dà'! Ien Ààntwààrepe! 'à'à'à! Wà' zulle ze doar ston zeeng! Bèld oe ies ien, Wànnà èn Alweenà, dà' k er vertrokke zèn gelàk 'ne voagebongd! M'n iêl plunje bestoeng oit 'n verslèète wàmbois èn gelàpte houze, die iek mè' 'n èngdsje koêr oepbongd."
"Ies 't muigelàk?"
"Iek verzèèker oe, dà' k er nieks bai'àng! Dàjuir, Doukus kàn 't getoige!"
"Joa joa, 't ies gelàk dàt 'em zèè," làchte Doukus.
"Èn àz ek er trugkiêr às riedder vàn Stràziêle èn de zàkke vol goudstukke, zulle ze mà nie miêr 'erkènne! Wà' zal me Groetsje ston zeeng! Iek wèd, dà' ze mà bà m'n oêre pàkt èn roept: ‘ 'èè, duigeniet, 'oo zèdde doaroan gekoume? Gaa zègge, zene, of ge vleegt nor de zolder!’
Aldus klàppend 'odde ze aindelek de zoêm vàn 't bos beraikt.
"Làngst woar naa?" vroog Doukus.
"Me moete dèès pàd volege," ààntwourdden Alweenà. " 'et Brèngt ongs giengder oep de boan, die làngst Klààreke nor Dieksmoide laidt. Iêns dà' me doar zèn, zulle m' olle verloate..."
"Ongs verloate," reep Jàn, "ongs verloate? èn woroem dà'?"
"Joa," wàs 'et iênegszeengs wèèmoodeg ààntwourd, "dà' zulde gemàkkelek begraipe. Wai zèn twiê ààrem vraawe, die oe, naa dà' gai 'ne vërnoamen èèdelmàn gewëre zè, nie lànger toet làst wille zèn."
"Doukus," zèè Jàn, "wàt dèngkte gai ouver de wourde vàn Alweenà?"
"Buizelproat," ààntwourdde diê droêgskes.
"Zoê dèngk kiek er oek ouver!"
"We zullen ien Dieksmoiden às diengstmoagden ien e kloêster trèède," goeng 'et màske voêrt.
"Voer den droemmel! dà' zulde nie!" reep Jàn driefteg. Dernoa, Alweenà'z 'àànde ien de zain nèèmend èn 't màske flàk ien 'uir oêge kaikend, spràk 'em ontreurd:
"Alweenà, às gai ien e kloêster go, brèèk iek 'et àf! Ge blèft bàj ongs! À' ge derzjust vàn schaide sprokt, 'èdde mà doeng verscheete!"
"Wà'?" reep Doukus. "Gai zè verschoute?"
" 'oud oê mongd, gai," ààntwourdde Jàn driefteg. Dernoa 'et wourd toet Alweenà riechtend, vervolegden 'em:
"Wètte wèl, Alweenà, wà' dàt dà' betiêkent mai, Jàn zongder Vriês, t' èmme doeng verscheete? Nèè? Iek gon 'et oe zègge. Iek 'èm de plèchtege belofte àfgelèè te traawe me' degèène, die mai, al woare 'et mor voer 'nen oêgembliek, kon bàng moake! Gai èt dà' gedoan: gai wërdt màn vraa!"
"Mor Jàn, wà' zègde toch?" stotterde 't màske.
"Wilde, joa of nèè, de vraa wëre vàn Jàn zongder Vriês, riedder vàn Stràziêle èn klainzuing vàn Mooder Nèèltsje oit 'et Kràbbestrotsje ien Ààntwààrepe?"
Alweenà weer buirteliengs bliêk èn roêd.
"Mor me mooder?" prèèvelde ze aindelàk.
"Oe mooder blèft oe mooder èn ze wërdt oek de main, dàd' iez al!"
"Às mooder toostèmt......"
"Dà' zal ze wèl," joichte Jàn, èn de aa vraa ongder den ààrem nèèmend, spràk 'em oep iennegen toên: "Iek 'èm m'n aige mooder noêt gekènd. Me voader wàs mè' 'uir ien de vrèmde getrouwd. Ze steerf vuir dà' kiek 'uire noam kost stoamele...... Wilde gai mai mooder zèn? Iek zal oe leef'èmme, gelàk dà' k main aige mooder zou bemiend 'èmme! Wilde dà' ?"
"Iek 'èm 'ne zuing g'ad," flësterde d' aa vraa. "De doêd 'èèt 'em mà ontrukt. Gai zult 'em ien m'n 'àrt vervànge...... maine zuing!"
Dà zèggende pàkte ze Jàn z'ne kop mè' twiê 'àànde vàst èn kusten 'em oep ze vërhoefd.
"Àwèl, Alweenà?"
"Iek wër aa vraa, Jàn."
"Iek dààngk oe, Alweenà! Me blaive dus bàiên!"
Plotselieng de riengk vàn d 'àrtogien vàn z'ne veenger trèkkend, vervolegde 'em (goeng 'em vàrder):
"Iek zèn naa 'ne vernoamen 'iêr! èn oemdà' k vreuger g'oêrd 'èm, dà' d' èèdelleeden on 'un tookomstege èchtgenoute 'ne riengk gèève, doon ek dàd' oek!"

Dà' zèggend schouf 'em 'et klainoêd on Alweenà 'uire vienger.
"Volegens dàt d 'àrtogien verkloard 'èè, èdde gai 'em mor on 'nen ouver'àdspersoên te loate zeeng èn te zègge vàn wee dàt 'em komt oem alle gevoar te doeng waike. Iek kàn 'em, voer wà' dà' betrèft, 'iêl goo miesse, mor ge kunt noêt wèèten, of 'em oe nie vàn diengst kàn zèn, leeve Alweenà! èn dàn on aa fain 'àànd stot 'em bèèter às on de main! Sàkkerloêt, wà' zal me Groetsje verscheeten, às ze mai mè' m'n vraa ien ongs klai wiengkeltsje zee biennestàppe! Dor zal z' uir aige wèl 'et miengst on verwàchte!"

Den tocht weer voêrtgezèt. 'n Eur noadieng beraikte z 'et dërep Klààreke. Doar kocht Jàn bà 'ne kliêrekoêper neef kliêren voer mooder Wànnà. De wongden, 'uir duir de woestelienge toogebrocht, woare gelukkeglàk nie gevoarlàk èn weere duir den dërepsbàrbeer 'iêl knàp verbongde. Noadàt de vraawen er oitgerust 'odde, toug 'et gezèlschàp oep wèg nor Dieksmoide, worvàn dà' ge ien de vàrte de toures zoagt kliemme. Der wàs vuil volek oep de boan, wànt al wee biênen 'od, spoeide z'n aige nor de stàd oem de roemvollen 'àrtog vàn nobai te kunnen oanschaawe.

Toeng dàd' ongs vreengden ien Dieksmoiden oankwoame, wàs de àànders zoê stille stàd vol rumoor èn bewèègieng; ouveral zoagde niefsgieregen, ouveral kraigsvolek, Woalse 'eurliengen èn Boergongdiesche roiters, 'èrkènnelàk on 't St. Àndreeskrois oep 'un woapenrokke. Gelàk dà' t dèstaids altëd 'et geval wàs, veurden die ouveral 'et 'oêgste wourd èn goenge zoê oanmoategend te wààrek, of dà' z' ien 'n ouverwonne stàd woare. De poêrters gromden èn bromde wèl oem de làst, 'un duir 'et saldoatevolek oangedon, mor ze wàchtten 'un aigen 'àrdoep te kloagen: de iêr 'unne màchtige vërst biennen 'un meure te 'èrbààrege wàs 'un diê làst wèl wèêrd.

Àmme de geschèèdenies roadplèège, dàn zeeng me, voer diên taid, 'n ien 't oêgspriengend verschil ien de lèêveswaize vàn de leede vàn de verschillege stàànden, althààns ien wèstelàk Uiroupà. Ien d' aa taide bewoênde de vërsten èn de fèèodoal 'iêre de stèède, èn dà' gebroik 'èè z'n aige ien Ietoalië vëral stoande g'aawe, wor dà' ge naa nog ien Roême, Floraans, Venèèsië èn ien d' àànder groête stèède tal vàn pàlaizen oantrèft, duir pàtreesiese, d.i. oud-oadellàke fàmeeles bewoênd. Ien de wèstelàke làànde, Fràànkràk, de Nèèderlàànden èn Èngelàànd, wàs 't ien 't algemiên 'iêl àànders; de bevolekieng vàn de stèède bestoeng groêtendiêls oit leede vàn de wààrekende klàssen èn koêpleede. De kuiniengen èn vërsten, de vërnoame giêstelàke wèêrdeg'àdsbekliêders èn d' èèdele bewoênden 'un kàstiêlen oep 'et plàttelàànd. D' oêrzoake, die dortoe 't miêste baidroogen, 'èmme wà vreuger al ien briêë trèkken oitiêngezèt. Ien de stèède woaren 'et gezàg èn de vuirrèchte vàn den oadel fèl vermiengderd duir de altëd oangrooiende vrai'èède vàn de poêrters èn duir de màcht, wèleke ze stiloan verkrèègen 'odde duir 'un burgerlàke èn milietèêre ienriechtieng, èn woroep dà ze nie de miengste ienbruik duldde. Oep 'et plàttelàànd woare d èèdelen nog altëd 'iêr èn miêster ouver 'un beziettiengen èn al wàt doroep grooiden èn lèêfde. Èn diên toostàànd 'èè nog iêwe voêrtgedeurd, iêr dàt de vrai'àd, vàn de stèèden oitstroalend, toet ien de vàrst verwaiderde booren'utten ies duirgedroengen.

'et Ies te begienne vàn de XIVde èn de XVde iêwe dàt de bewoêners vàn de stèède, fiêr ouver 'un zèlefstààndeg'àd èn 'unnen al mor toonèèmende raikdoem, dorvàn de bewaize begoste te gèève, duir 'et verfroie vàn de stèèden èn 'et oepriechte vàn gebaawe, worvàn de miêste nog bestoan èn ongs 't bewais lèèvere vàn de wèlvoart èn vàn den 'oêge vlucht vàn de kungst vàn ongs vuirvoadere. Dorvàn getoige de kààreke, bèlforte, stàd'oizen èn àànder gebaawe, woroep dà me naa nog fiêr zèn.

Woaren ien de vuirgoande iêwe de stèède somber èn doêds, èng èn benouwd, slaikereg èn èllèngdeg, gepràngd duir ne gordel vàn meure, die faitelàk èngkel de voêrtzèttieng woare vàn dee vàn 't kàstiêl vàn den 'iêr, on wee dàt de stàd toobe'oêrde, ien de XIVde èn vëral ien de XVde iêw wàs dà nie miêr zoê. De bevolekieng nàm miêr èn miêr too; de stèède zèetten 'un aigen oit; d aa meure koste den oandrang nie wèèrstoan èn weere gesloupt; nief waiken ontstoengen èn weere duir de poêrters mè' verstààrekiengen oemgèève, nie oem de bewoêners ien toem t 'aawe, mor vëral oem ze tèègen èleken oanval vàn boite, d.i. vàn de fèèodoal 'iêre, te kunne beschààreme. 'et Schunste vuirbèld vàn die àchteriênvolegende vergroêtienge lèèverd ongs de gescheedenies vàn de stàd Ààntwààrepe, Jàn z'n gebourteplëts.

Oep Doukus vëral mokte den oanbliek vàn Dieksmoide, mè' 'uir fiêstelàk oanzeeng, nen ouverwèldegenden iendruk. De groête stroat, wordà ze duirwààndelde, gelèèk oep en ruisàchtege galerai; ouveral schoên 'oize, worien dàt de miengste poêrter gemàkkelàker èn pràchteger woênde dàn de vërnomste 'ouvelienge ge'oisvèst woare ten taide vàn Klouvies èn zèlefs vàn Koarel de Groête! Ouveral seerlàke gèêvels, gebèld'aade duire, loifels èn vèngsters, die roêd, blout, gèèl of poars geschilderd woare! Ien de roime 'alle gieng 'et er oiterst druk on too. Dor loagen oep groête toafels aller'àànde zoaken oitgestald: èètwoare, kroameraie, stoffe, dràperees vàn alle kluir, kliêre, schooisels, pèêrdetoig, vuirwààrepen ien aizer, kouper, 'out, ievoêr of glàs, vèldtàsse, gordels mè' zilever- of gouddroad duirwèève, kààndelèrs, lààmpe, tàssen èn drienkbèèkers, stoale speegels, poternosters, waiwoatervoate, klokke, hèleme, dèègens, làànse, bouge, ènz. ènz...

Vuir d oitstallienge wèèmelde en bongte miênegte niefsgeeregen èn koêplustege; ààrenstege mànnen èn vraawen oit 'et volek ien iênvoudeg, miêstal doengkergekluird pàk; loidruchtege scholeere; stoatege giêstelàken èn monnieken ien de dràcht vàn 'un orde; 'upse pàdjes ien de kluiren vàn 'un miêsters; dèftege wèt'aawers mè' lànge tàbboarde; trotse èèdelleede mè' 'un ien zai gestiekt woapen oep 'et naasloitend wàmbois; fiêre èèdelvraawe mè' slèèpend gewoad èn 'et 'oêfd getoeid mè' den 'ènnain, dàd ies mè' e lààngk kèègelvërmeg kàpsel, worongder 'un lokke ge'iêl verbërge woaren èn dà nor àchter ouver'èlde. Den 'ennain bestoeng gewoenlàk oit ne vërm vàn liecht bordpàpeer of gestèève lainwoad (laiverd) gemokt, èn 'od diekkelz en lèngte vàn drai voot. Ze wàs ouvertrokke mè' kostboare stof of mè' kloatergoud èn vërzeeng vàn ne liechte sloier, diê soems toet oep de grongd àfhoeng. De 'ènnains woare nie altaid kèègelvërmeg; der woare der oek mè' twiê pungten èn àànder, die wongderwèl oep en 'alf moan gelèèke. Of de mànne vàn dien taid die ruisàchtege 'oêfddèksels schoên vongde, dààref ek nie verzèèkere! Oemdàt dà zongderlienge kàpsel nen 'iêle làngen taid gedroage weer, miên iek toch mè' zèèker'àd te muige verkloare, dàt de vraawe, dèstaids zoewèl às naa, ien zoake vàn smoak èn schoên'àdsgeveul der 'iêl oardege begrieppen oep noa'eele, waineg stroukend mè' die vàn de mànne ien 't algemiên èn vàn de schoên'àdsliêr ien 't biezongder.

Oep d oupenboare plëtse verlustegde mèn ziech mè' allerlai voleksspèèle. De lèède vàn de schuttersgilde spraidden 'un be'èndeg'àd ten toên ien 't scheete no de wiep, diên oep 't màrtplain oepgeriecht wàs. En bietsje vàrder zoagde koêrddansers èn kungstemoakers, ofwèl raizende leekeszàngers, duir en miênegte niefsgeeregen oemriengd. Oep àànder plëtse zaogde schààremmiêsters èn woapenàdvocoaten 'un be'èndeg'àd ien 't àntèère vàn 't zaidgewèêr ten toên spraide. Mor der woaren oek spèèle vàn grouven oard, die oep ongze doage stèlleg zoude verboude wëre. Zoe 'od ne vërnoame slàchter vuir z'n duir en zèèkere roimte mè' plààngke loaten àfsloite. Ien die roimte zoaten en tiengtal mànne, gebliengddoekt èn èlek vàn ne stèèvege knuppel vërzeeng. Ien dà vrèmdsourteg straidpààrek weer e vètgemèst vààreke losgeloate.

Vàn zoegaa dà 't biêst doêdgesloage wàs, weer 'et 'unnen aigendoem. Dà bàrboarse spèl deurde gewoonlàk 'iêl lààngk, wànt 'et verschriekte vààreke leep diekkelz dèèzen of gèène vàn z'n builen oemvààr, èn àf èn too gebuirden 'et oek dàt de knuppel, 'ësteg gezwoid, nie terècht kwàm oep 't slàchtoffer, mor wèl oep de rug of 'et 'oêfd vàn iên vàn de mèèdediengers. Èn 'oo 'àrder diê dàn brulde vàn pain, 'oo loider dàt de tooschaawers làchte.

't Moet ter iêre vàn Jàn èn z'n raisgenoute gezèè were, dà ze volstrèkt gien be'oage vongden ien dà greuwelàk voleksvermoak. Jàn 'od zèlefs goestieng oem 'ààndelend oep te trèède voer 't knorrend èn schriêwend deer, èn wee wèt wàt er dàn zou gebuird zèn; mor Alweenà gelukte der ien 'em vàn z'n vuirnèème te doeng àfzeeng.

Naawelàks woare z e poar stroate vàrder, of dor 'od e vuirval plëts, worien Jàn, duir z'n onstoimege nàteur gedrèèven, àz iên vàn de 'oêfdpersoênen oeptràd, zongder dà z'n gezèllen er zèlevz on dochten 'et 'em te belètte.
Nen aawe màn èn e joengk màske woare duir nen 'oêp baldoadege kèêrels oemriengd, die 'un nie alliên oitjaade, mor zèlefs mies'ààndelden.

"Sloagt 'em doêd! 'àngt 'em oep!" weer er geroope.
Ne joengen èèdelmàn, diê tussen 'et graa stoeng, ongderschaidde z'n aige vëral duir z'n 'èfteg'àd.
"À moet 'ànge tusse twiê 'ongde, den aawe joud!" schriêden 'em. "Nor de wàcht mè' 'em!"
Èn den ouderlieng èn z'n dochter weere mè' stàmpen èn vëstsloage voêrtgedrèève. Ne groête, grouve kèêrel 'àd 'em zèlefs bà zenem board gegrèèpen èn sluirden 'em zoê voêrt.
Dàt dèè de moat ouverloêpe. Bliêk vàn verontwèêrdegieng sproeng Jàn vëroit. Lings èn rèchs gewèldege klàppen oitdiêlend, boande 'em z'n aige ne wèg duir den 'oêp.

"Lot los, èllèngdelieng!" dongderde 'em de kèêrel too, diê den ouderlieng bà z'nem board 'od gegrèèpe. Diê kiêrde z'n aige oem èn wilde Jàn te laif gon; mor oep 'etzèlefde oêgembliek ontvieng 'em zoê 'n vriêselàke oêrvèèg, dàt 'em bewusteloês oep de grongd toimelde. Den èèdelmàn sloog z'n 'àànd on z'n zwèêrd. Iêr dàt 'em 'et woapen oit de schèède 'àd, grèèp Jàn 'em bà z'nen ààrem èn nèèp diê mè' zoê 'n verschriekkelàke kràcht, dàt den èèdelmàn 'oilend vàn pain oep z'n kneeë zàkte. Dèès bewais vàn kràcht èn 'et oeptrèède vàn Schol, diê z'n aige bliengkertààndend nèffe z'ne miêster kwàm plëtsen, dèèën 'et volek oitiênstoive. Naa wèngde Jàn z'n aige toet de graisord.

"Wà wille dee kiengkels vàn aa, aawe màn?" vroog 'em diêlnèèmend.
Den ouderlieng kèèk 'em nen oêgembliek truireg oan èn ààntwourdde:
"Lot ongs on ongs lot ouver, joengelieng. Ge zeed oemmes wà dà me zèn!"
Dà zèggende wèès 'em oep 'et gèêl, ien vilt oitgesnèèë weel, dàd oep z'nen tàbboard genoid wàs.
"Wai zèn Israëleete, 'iêr," spràk 'et màske, "mor iek zwèêr bà God, diên ongs zee, dà wai onschuldeg zèn on 'etgèèn diên èèdelmàn ongs ten làste lèè!"
"Worvàn beschuldegt 'em olle?"
"Vàn eet vriêselàks, 'iêr. E poar doage gelèèë kwàm 'em bà ongs mè' en gaawe kèèten èn vroog ongs doroep fiêrteg Vlomse ponde, zèggend dàt 'em ongs den ientrèst zou betoale, die de wèt ongs toolot te aise. We wilden iêst 'et pàànd nie oannèèmen, oemdà de gevroagde soem zoe groêt wàs, mor 'à droeng oan èn verkloarde dàt 'em 'et zou koume losse, zoegaa dàt den 'àrtog de stàd zou verloate 'èmme. Me voader stèmde aindelàk too."

"Derstràk ies diên 'iêr truggekoume. 'à Zèè, dàt 'em vàn ne vreengd 'et gèld gekrèègen 'àd oem z'n schuld te voldoeng. Me voader 'olde de kèèten te vuirschain. Mor den èèdelmàn rukte z 'em plots oit z'n 'àànde, grèèp derbai nog en doês mè' zjuwiêlen oit de oupestoande kiest èn leep er mè' wèg. Wai snèlden 'em àchternoa, mor diên 'iêr roide 'et volek tèègen ongs oep èn bewèêrt naa, dàt 'em de kèèten verlouren 'àd, èn dà ze duir ongs gevongde wàs. 'à Ies nen èèdelmàn èn wërdt geloêfd; wai zèn Israëleete èn wëre nateurlàk nie geloêfd. Mor, al veroêrdiêle z ongs toet de galeg, toch zwèêr iek, dà wai onschuldeg zèn!"

"Iek geloêf oe, màske!"
"Iek dààngk oe voer oe diêlnèèmieng. Lot ongs naa on ongs lot ouver, 'iêr, wànt duir ongs te wille verdèèdege stèld oe aige lèêven ien gevoar!"
"À g onschuldeg zè, moete nie on de galeg. Iek zal oe dus verdèèdege tèège wee 'et oek zai."
"G 'èt gelaik, Jàn," spràk naa Alweenà, die ongderwail mè' 'uir mooder èn Doukus wàs genoaderd. "De zwàkken èn ongelukkege beschààremen iez en 'ailege pliecht voer eeder wèldèngkend mèngs."

Oep dàd oêgembliek droeng der nen offeseer, gevolegd vàn ènege gerèchtsdeenors, duir de miênegte.
"Grèpt diê joud èn biengdt 'em!" beval 'em.
" 'àànden àf! " ààntwourdde Jàn.
"Wà zegde?"
"Iek zèg, dà ge diên aawe màn nie zult biengden! Às er eemànd mut gebongden wëre èn às ne gemiêne deef mut be'ààndeld wëre, dàn ies 't diên 'iêr dor!"
"Wà! gai dààreft de joengker beschuldege?"
"Iek dààref!"
"Dà zal oe beraawen, 'iêrschàp! Mànnen, nèmt 'em oek ien 'èchtenies! Nor de Schout mè' 'un! Gezwiengd!"
"Joa, biengdt 'em!" schriêde de joengen èèdelmàn. "'à moet 'ànge nèffe de joud!"
De gerèchtsdeenors troaden oep Jàn too. Diê kroiste z'n ààremen ouver z'n bërst èn kèèk 'un oan mè' de zongderlienge grimlach, diê dà m ien dààrgelàk oemstààndeg'èèden al bà 'em oepgemààrekt 'èmme.
"Mai biengde?" spràk 'em. "Mè' wèlek rècht?"
"Ge'oêrzomt!" schriêde den offeseer.
"Ge muig 'et probèère, mor pàz oep voer de gevolege!"

E poar gerèchtsdeenors grèèpe Jàn bà z'n ààreme. Nen oêgembliek dernoa boitelde z 'als ouver kop en teengtal stàppe vàrder tusse 't volk, terwail dàt den offeseer zèlef oep de grongd làg èn oep miengder dàn ne viengerspàn vàn z'n kèêl de vriêselàke moil vàn Schol zàg. Loide krèète stèègen oep èn der ontstoeng en vuirwortse bewèègieng tusse de diecht oepiêngepàkte miênegte.

"Sloagt doêd! Sloagt doêd!" weer der geroope.
Dokus 'od z'nen dèègen getrokke.
"Pas toch oep, leeve mèngse," spràk 'em kalem. "Ge zoudt oe ààreg kunne beziêre!"
"De Schout! Plëts voer de Schout!" kloengk 'et oep dàd oêgembliek.
't Volek wèèk oepzai oem de gevriêzden ouver'àdspersoên duirtocht te verliêne.
"Wà gebuirt er 'eer?" vroog diên oep strèngen toên. Èn den offeseer oep de grongd zeengde liegge, reep 'em:
[p. 212]
"Rebèllee tèège d ouver'àd!... Vrèmdelieng, roept oên 'ongd trug! oêgembliekkelàk!"
"Mè' plezeer, 'iêr Schout! - Schol, 'eer!"
Den 'ongd leet z'ne vaiànd los èn kwàm z'n aige nèffe z'ne miêster plëtse.
"Gai go mai volege," spràk de Schout toet Jàn.
"Mè' plezeer," ààntwourdde 'em bedoard, "mor nie alliên! Iek ais, dàt diên aawe màn èn z'n dochter ongs volegen, èn dàd aa mànne diê joengker dor ien verzèèkerde bewoarieng nèème."
"Gai aist?" reep de Schout oep 'oêg'àrtegen toên. "Gai aist!"
"Joa!"
"Iek alliên 'èm 'eer te aise, te bevèèle!"
"Bèst muigelàk. Mor diê joengker wërdt duir dèèzen ouderlieng vàn deefstal beschuldegd."
"Diên aawen ies ne joud!"
"Dà wèèt ek, 'iêr Schout. Mor diê joud kàn nen iêrlàke màn zèn, zoewèl às diê joengker nen deef kàn zèn. Iek ais rècht voer nen onpliechtege. Diên 'iêr wërdt beschuldegd en gaawe keten, dee 'em ien pàànd gegèèven 'àd, benèèves en doês mè' juwiêle, die 'em nie toobe'oêrden, ontstoule t 'èmme. Dà z 'em oêgembliekkelàk duirzeuke, dàn komt de woar'àd on 't liecht."
"Mai duirzeuke,..." schriêde de joengker verbliêkend.
"Joa," ààntwourdde Jàn. "Èn iek dèngk wèl, dàt de bewaize zulle gevongde wëre ien oên tasch, diê der 'iêl gezwollen oitziet."

Naa kwàm Alweenà tusse.
"'iêr Schout," spràk ze, 'uir 'àànd toênend, "kènde gà dèèze rieng?"
Den oangesproukene bekèèk 'em nen oêgembliek èn moempelde verboasd:
" 'et 'àrtougelàk woapen! 'oo gerokte dèès klainoud ien aa beziet?"
" 'et Weer geschoengke duir de 'àrtogien vàn Boergongdië on m'ne vreengd, de riedder vàn Stràziêle, diên 'uir ien 't Vraibos 'et lèêve gerèd 'èè. Z 'èè gezèè, dàd oep vertoên vàn diê rieng eederen ouver'àdspersoên ongs z'n 'ulep zal verliêne!"
De Schout wèngde z'n aige toet Jàn èn vroog oep iêrbeedegen toên:
" 'èm Iek de iêr te sprèèke toet de riedder vàn Stràziêle?"
"Joa, dee iêr 'èdde."
"Geleef mà dàn te verontschuldege. 'od ek oep vuir'àànd gewèète, wee dà ge zè......"

"Men'iêr de Schout, iek wiest nie, dàt de rèchtvèêrdeg'àd vàn en zoak àf'àngt vàn de stàànd vàn de persoêne..."
Den ouver'àdspersoên kèèk iênegsziengs verlèègen èn stotterde:
"Nàteurlàk...... Nàteurlàk... Mor iek miênde dà...... oemdàt diên aawe ne joud ies...... dà..."
"Ne joud ies ne mèngs gelàk en àànder, men'iêr de Schout! 'à 'èèd en 'àrt gelàk iek èn gai! 'à ies geveuleg voer pain èn smàrt, gelàk eederiên!"
Èn mè' veràchtieng rongdoem 'em bliekkend, vervolegde 'em mè' loidkliengkende stèm:
"Iek viengd 'et doem, gemiên èn laf mè' vuile nen aawe, wèèrloêze màn oan te vallen èn te mies'ààndele, zongder te wèète, of diên aawe, wèèrloêze màn schuldeg of onschuldeg ies. Mainen 'ongd 'èè miêr 'àrt dàn al dee rèèkels te soame!"
"Diê joenge snoiter sprèkt wèl boud! Dàd ies zèèker, oemdàt 'em z'n aige ongder de beschààremieng vàn de Schout dèngkt," reep ne ruisàchtegem biên'aawersgezèl.
Jàn wèngde z'n aige toet de màgiestroat èn spràk oep noadrukkelàken toên:

"'iêr Schout, g 'èt g'oêrd, wà dàt diê groêtem bullembàk dor zèè. Wèl, iek wil 'em en lès gèève, die 'em nie ràp zal vergèète."
"Mor, 'iêr riedder," flësterde den oangesproukene, "woroem oe noêdeloês on 't gevoar bloêtstèlle? Diê kèêrel ies ne vèchtersboas, diê der e groêt plezeer zou ien viengden aa kliêdai èn oe zèlef te beschoadege. Volegt dus maine road......"

Gedeurende dà gesprèk wàs de joengker stillekes àchteroit gewèèke. Oep 't oêgembliek, dàt 'em tusse 't volek miênde wèg te sloipen, weer 'em duir Doukus bà zene kroag gegrèèpen en, trots z'n tèègespàrtele, toet bà de Schout gebrocht.
"Dèèzen 'iêr wou z'n beeze pàkken, èn dà doode nie, wànniêr dà g onschuldeg zè," spràk Doukus.
"Joengker," verkloarde de Schout, "ge zult mà nor 't road'ois volege."
"Iek? Nèè! Iek wil nie! Iek zal......"

Oep en tiêke vàn de màgiestroat weer 'em oemriengd duir de gerèchtsdeenors.
"Go mèè," zèè naa de Schout tèège Jàn.

"Hèè," reep dem biên'aawersgezèl, "de vrèmde snoos'oan viengdt 'et geroadzom on de zai vàn de Schout te blaive! Gelukkeg voer 'em, àànders zou ek z'n 'ouzen ies àfgestroept 'èmme!......"
"Men'iêr!" spràk Jàn toet de màgiestroat, "iek verzeuk oe nen oêgembliek te wàchte. 'et zal ouvereges nie lààngk deure."

Dernoa Alweenà zàchtjes oepzai stoêtend, gieng 'em rècht oep z'n oitdoager àf. Diê làchten 'ounend, stroepte z'n maawen oep èn zèè:
"G 'oudt er dus on, dà k oe voer oe broek gèèf?"
"Gelàk dà ge zee."
"Dàn zal ek oe nie lààngk loate wàchte, vreengdsje!"
"Oepperbèst! Begient mor."

Dem biên'aawersgezèl leep oep Jàn too èn grèèp 'em oem 'et mieddel, mè' 'et dool 'em oep de grongd te goeie. Toet eeders verboazieng gelukte 'et 'em nie z'nen tèègestàànder mor nen oêgembliek te doeng wààngkele.
"Alle deuvels!" gromde 'em woodend.
" 't Schaint nie nor oê wèngs te gon, motje," spotte Jàn. "Komoan, èlk z'n buirt!" Dà zèggend grèèp 'em dem biên'aawersgezèl bà z'n bois èn z'ne gërdelreem vàst, weerep 'em mè' ne zwoi ien d 'oêgte, vieng 'em trug oep, ploeide 'em dernoa mè' onwèèrstoanbore kràcht ouver z'n knee èn diêlde 'em en duchteg pàk sloag oep z'n bille too. De kèêrel 'oilde èn kroengkelde vàn de pain. Aindelàk noaderden Alweenà èn lèè 'uir 'àànd oep Jàn z'n schaawer.
"Schiêd oit, vreengd," smiêkte ze. "De kèêrel ies nà genoeg getuchtegd."

Jàn kniekte gliemlàchend èn smèèt dem biên'aawersgezèl vàn 'em àf.
"'iêr Schout," zèè 'em tèège de màgiestroat, diên 'em mè' iêrbeedege bewongderieng oankèèk, "viengde nie, dàt dèès mieddel vààrrewèg 'et bèsten ies oem zoê 'n snoovers de mongd te stoppe?"
"Joa, 'iêr," wàs 't antwourd, "mor nie eeder zou 'et oep dezèlefde màneer kunnen oanwengde! Naa begraip ek oek, woroem dà gai 'et gedààrefd 'èt às verdèèdeger vàn diên aawe joud oep te trèède!"
"Iek 'oup, 'iêr Schout, dà gai 'em zult rècht loate wèèdervoaren èn 'em èn zijne dochter ongder oêw 'oêge beschààremieng nèème."
"Iek beloêf 'et oe!"

Dàt de lèèzer 'et mà toolot ien briêë trèkken en ouverziecht te gèève vàn den toostàànd vàn de joude taides de mieddeliêwen ien wèstelàk Uiroupà.

Sèèdert 'un verspraidieng weere z ouveral mè' àfkiêr be'ààndeld. Ien Fràànkràk ongder de regèèrieng vàn Loudewaik de Joenge wilde mèn ze oitrooien; 'et wàs St-Bèrnàrdus, diên às 'unne verdèèdeger oeptràd. Filieps Ougust verbànde ze oit z'n stoate, mor leet ze der loater trugkiêre. Loudewaik de VIIIe verboud 'un oep intrèst te liêenen èn ne zèègel t 'èmme. Filieps de Schoêne schèèn 'un iêst 'iêl genèège, mor verbànde ze loater. Dà zal gewies gewèst zèn, toeng dà z 'em nie miêr wilden of konden liêne. Ge wèt, dàt diê kuinieng, toeng dà z'n schàtkiest lèèg wàs, z'nen toovlucht nàm toet 'et vervalse vàn de mungte. Z'ne zuing, Loudewaik de Woolege, leet ze loater ien z'n stoate trugkiêre. 'et Volek wàs zoeziêr tèège de Israëleete iengenoume, dàd 'et 'un vervolegde gelàk wilde deere!

Ien de miêste stèède moeste de Jouden àfzongderlàke kwàrteere bewoêne, die ze mor oep bepoalde eure mochte verloate. Oep 'un bërst èn oep 'unne rug wàz àz 'èrkènniengstiêke e weel vàn gèêl stof genoid. Ze mochte voer 'un kiengdere gien kriestene voedsters nèème; 'et wàs 'un ten strèngste verbouden 'un aigen ien de rieveere te boade; voer 't miengste vergraip weere z ien de kààreker gegoeid. Às ze ter doêd veroêrdiêld weere, 'oeng mèn ze oep tusse twiê 'ongde! Ze mochte gien kààrekelàke vuirwààrepe, gien ploogaizers, gien nàtte of bebloode kliêdiengstukken ien pàànd nèème. De groête 'iêre mokte der gien gewèètesbezwoar ien 'un 'oaven oan te sloagen èn noa 'un doêd àz algemiênen ààrefgenoam oep te trèède.
Gelàk dà ge zee, bèste lèèzer, wàs den toostàànd vàn die ongelukkege vààrre vàn benaidenswèêrdeg. Iek dèngk oek wèl, dà gai, èn iek oêk, Jàn z'n kroaneg oeptrèède ten volle zult gookuire.